Większa sutta pytań i odpowiedzi

(Mahāvedallasuttaṃ; MN 43)

Słyszałem, że pewnego razu Błogosławiony przebywał w Sawatthi, w Gaju Dżety, w klasztorze Anathapindiki. W owym czasie czcigodny Maha Kotthita zakończył odosobnienie późnym popołudniem i udał się do czcigodnego Sariputty. Po przybyciu, wymienił z nim powitania, a gdy wymiana uprzejmości dobiegła końca, usiadł z boku.

Postrzeganie

Gdy tak siedział, zwrócił się do czcigodnego Sariputty tymi słowami:

— „Ten, kto niewłaściwie postrzega; ten, kto niewłaściwie postrzega” — tak mówią, przyjacielu. Co znaczy, że ktoś niewłaściwie postrzega?

— „Ten, kto nie dostrzega; ten, kto nie dostrzega”, o takim człowieku, przyjacielu, mówi się, że niewłaściwie postrzega. A czego nie dostrzega? Nie dostrzega: „To jest cierpienie”. Nie dostrzega: „To jest źródło cierpienia”. Nie dostrzega: „To jest ustanie cierpienia”. Nie dostrzega: „To jest praktyka wiodąca do ustania cierpienia”. O takim człowieku mówi się, że niewłaściwie postrzega.

— Znakomicie, przyjacielu — zgodził się czcigodny Maha Kotthita rozkoszując się słowami czcigodnego Sariputty. Potem zadał kolejne pytanie:

— „Ten, kto [właściwie] postrzega; ten kto, [właściwie] postrzega”, tak mówią. Co znaczy, że ktoś [właściwie] postrzega?

— „Ten, kto dostrzega; ten, kto dostrzega”, o takim człowieku, przyjacielu, mówi się, że [właściwie] postrzega. A co dostrzega? Dostrzega: „To jest cierpienie”. Dostrzega: „To jest źródło cierpienia”. Dostrzega: „To jest ustanie cierpienia”. Dostrzega: „To jest praktyka wiodąca do ustania cierpienia”. O takim człowieku mówi się, że [właściwie] postrzega.

Świadomość

— „Świadomość, świadomość” — tak mówią, przyjacielu. Czym jest świadomość?

— „To, co poznaje; to, co poznaje”, o tym, przyjacielu, mówi się: „świadomość”. A co poznaje? Poznaje: „przyjemne”. Poznaje: „bolesne”. Poznaje: „ani przyjemne, ani bolesne”. „To, co poznaje; to, co poznaje”, o tym mówi się: „świadomość”.

— Postrzeganie i świadomość, przyjacielu — czy te właściwości są ze sobą połączone czy są rozłączone? Czy można je rozdzielić i określić różnicę między nimi?

— Postrzeganie i świadomość są ze sobą połączone, przyjacielu, nie są rozłączone. Nie można ich rozdzielić i określić różnicy między nimi. To, co jest postrzegane, jest również poznawane. To, co jest poznawane, jest również postrzegane. Dlatego te właściwości są ze sobą połączone, nie są rozłączone i nie można ich rozdzielić i określić różnicy między nimi.

— Postrzeganie i świadomość, przyjacielu — jaka jest różnica między tymi właściwościami, które są ze sobą połączone, nie są rozłączone?

— Postrzeganie i świadomość, przyjacielu — z tych dwóch właściwości, które są ze sobą połączone, nie są rozłączone, postrzeganie należy rozwijać, a świadomość należy w pełni zrozumieć[1].

Uczucie

— „Uczucie, uczucie”, tak mówią. Czym jest uczucie?

— „To, co czuje; to, co czuje”, o tym, przyjacielu, mówi się: „uczucie”. A co czuje? Czuje przyjemność. Czuje ból. Czuje ani-przyjemność-ani-ból. „To, co czuje; to, co czuje”, o tym mówi się: „uczucie”.

Wyobrażenie

— „Wyobrażenie, wyobrażenie”, tak mówią. Czym jest wyobrażenie[2]?

— „To, co wyobraża; to, co wyobraża”, o tym, przyjacielu, mówi się: „wyobrażenie”. A co wyobraża? Wyobraża niebieskie. Wyobraża żółte. Wyobraża czerwone. Wyobraża białe. „To, co wyobraża; to, co wyobraża”, o tym mówi się: „wyobrażenie”.

— Uczucie, wyobrażenie i świadomość, przyjacielu — czy te właściwości są ze sobą połączone czy są rozłączone? Czy można je rozdzielić i określić różnicę między nimi?

— Uczucie, wyobrażenie i świadomość są ze sobą połączone, przyjacielu, nie są rozłączone. Nie można ich rozdzielić i określić różnicy między nimi. To, co jest odczuwane, jest również wyobrażane. To, co jest wyobrażane, jest również poznawane. Dlatego te właściwości są ze sobą połączone, nie są rozłączone i nie można ich rozdzielić i określić różnicy między nimi.

Oko postrzegania

— Przyjacielu, co można poznać oczyszczoną świadomością pozbawioną pięciu zdolności [zmysłów]?

— Przyjacielu, oczyszczoną świadomością pozbawioną pięciu zdolności zmysłów można poznać wymiar nieskończoności przestrzeni [jako] „nieskończona przestrzeń”. Można poznać wymiar nieskończoności świadomości [jako] „nieskończona świadomość”. Można poznać wymiar nieskończoności nicości [jako] „nie ma nic”.

— Czym poznaje się właściwości, które mogą zostać poznane?

— Właściwości, które mogą zostać poznane, poznaje się okiem postrzegania.

— A jaki jest cel [właściwego] postrzegania?

— Celem [właściwego] postrzegania jest bezpośrednia wiedza, jej celem jest pełne zrozumienie, jego celem jest porzucenie.

Właściwy pogląd

— Przyjacielu, ile warunków jest niezbędnych do powstania właściwego poglądu?

— Przyjacielu, dwa warunki są niezbędne do powstania właściwego poglądu: głos innego i odpowiednia uwaga.

— A przy ile warunków jest niezbędnych, by właściwy pogląd rodził owoce uwolnienia świadomości i owoce uwolnienia postrzegania.

— Pięć warunków jest niezbędnych, by właściwy pogląd rodził owoce uwolnienia świadomości i owoce uwolnienia postrzegania. Zdarza się, że właściwemu poglądowi towarzyszy cnota, towarzyszy wiedza, towarzyszy rozmowa, towarzyszy spokój, towarzyszy wgląd. Jeśli właściwemu poglądowi towarzyszy tych pięć warunków, rodzi on owoce uwolnienia świadomości i owoce uwolnienia postrzegania.

Powstawanie

— Przyjacielu, ile jest rodzajów powstawania?

— Przyjacielu, istnieją trzy rodzaje powstawania: powstawanie zmysłowe, powstawanie formy i bezkształtne powstawanie.

— A co powoduje dalszego powstawanie w przyszłości?

— Rozkosz, tu i teraz, tam i teraz, istot zaślepionych niewiedzą i spętanych pożądaniem — to powoduje dalsze powstawanie w przyszłości.

— A co nie powoduje dalszego powstawania w przyszłości?

— Wygaśnięcie niewiedzy, narodziny wyraźnej wiedzy i ustanie pożądania — to nie powoduje dalszego powstawania w przyszłości.

Pierwsza dżhana

— Czym, przyjacielu, jest pierwsza dżhana?

— Zdarza się, przyjacielu, że mnich — do pewnego stopnia wycofany przyjemności zmysłowych, wycofany z niezręcznych cech — wchodzi i pozostaje w pierwszej dżhanie; [jest nią] zachwyt i przyjemność biorąca się z wycofania, którym towarzyszą ukierunkowana myśl i ocena. To właśnie nazywane jest pierwszą dżhaną.

— A ile czynników towarzyszy pierwszej dżhanie?

— Pierwszej dżhanie towarzyszy pięć czynników. Zdarza się, że w mnichu, który osiągnął pierwszą dżhanę pojawia się ukierunkowana myśl, ocena, zachwyt, przyjemność i jedność umysłu. Tak oto w pierwszej dżhanie towarzyszy pięć czynników.

— Ile czynników porzuca się w pierwszej dżhanie, a ile czynników się w niej pojawia?

— W pierwszej dżhanie porzuca się pięć czynników i pojawia się w niej pięć czynników. Zdarza się, że w mnichu, który osiągnął pierwszą dżhanę znika pragnienie zmysłowe, znika zła wola, znika lenistwo, znika niepokój, znika niepewność. Zaś pojawiają się ukierunkowana myśl, ocena, zachwyt, przyjemność i jedność umysłu. Tak oto w pierwszej dżhanie porzuca się pięć czynników, a pojawia się w niej pięć czynników.

Pięć zdolności

— Przyjacielu, istnieje pięć zdolności, każda ma własny zakres, każda ma własną dziedzinę i nie doświadczają one cudzych zakresów i dziedzin. Są to: zdolność oka, zdolność ucha, zdolność nosa, zdolność języka i zdolność ciała. Co doświadcza wszystkich tych zdolności — zdolności oka, zdolności ucha, zdolności nosa, zdolności języka i zdolności ciała, każda ze swym własnym zakresem, z własną dziedziną i żadna nie doświadcza cudzych zakresów i dziedzin — co doświadcza zakresów i dziedzin wszystkich tych zdolności?

— Przyjacielu, umysł doświadcza wszystkich tych zdolności — zdolności oka, zdolności ucha, zdolności nosa, zdolności języka i zdolności ciała, każda ze swym własnym zakresem, z własną dziedziną i żadna nie doświadcza cudzych zakresów i dziedzin — umysł doświadcza zakresów i dziedzin wszystkich zdolności.

— Tych pięć zdolności — zdolność oka, zdolność ucha, zdolność nosa, zdolność języka i zdolność ciała — od czego są one zależne?

— Tych pięć zdolności — zdolność oka, zdolność ucha, zdolność nosa, zdolność języka i zdolność ciała — zależnych jest od witalności[3].

— A od czego zależna jest witalność?

— Witalność zależna jest od ciepła.

— A od czego zależne jest ciepło?

— Ciepło zależne jest od witalności.

— Usłyszeliśmy, przyjacielu Sariputto, że powiedziałeś: „Witalność zależna jest od ciepła”. I usłyszeliśmy, że powiedziałeś: „Ciepło zależne jest od witalności”. Jak należy rozumieć znaczenie tych słów?

— W takim razie posłużę się porównaniem, gdyż często zdarza się, że bystry człowiek pojmuje znaczenie wypowiedzi dzięki porównaniu. Wyobraźcie sobie płonącą lampę. Żar i blask lampy zależne są od płomienia, a płomień zależny jest od żaru i blasku. Tak samo witalność zależna jest od ciepła, a ciepło zależne jest od witalności.

Złożenia witalne[4]

— Przyjacielu, czy złożenia witalne są tym samym, co uczucia? Czy też złożenia witalne to jedno, a uczucia to coś innego?

— Przyjacielu, złożenia witalne nie są tym samym, co uczucia. Gdyby złożenia witalne były tym samym, co uczucia, mnich nie dostrzegłby, że wyłania się ze stanu ustania uczuć i wyobrażeń. Mnich dostrzega, że wyłania się ze stanu ustania uczuć i wyobrażeń właśnie dlatego, że złożenia witalne to jedno, a uczucia to coś innego.

— Ilu właściwości pozbawione jest ciało, gdy leży bezwładne i porzucone niczym kłoda bez zmysłów?

— Ciało, gdy leży bezwładne i porzucone niczym kłoda bez zmysłów, pozbawione jest trzech właściwości: witalności, ciepła i świadomości.

— Jaka jest różnica między człowiekiem, który umarł, którego czas dobiegł końca, a mnichem, który osiągnął stan ustania uczuć i wyobrażeń?

— W przypadku człowieka, który umarł, którego czas dobiegł końca, złożenia ciała tego człowieka ustały i ustąpiły, złożenia mowy ustały i ustąpiły, złożenia umysłu ustały i ustąpiły, witalność wyczerpała się, ciepło ustąpiło, a zdolności rozproszyły się. Lecz w przypadku mnicha, który osiągnął stan ustania uczuć i wyobrażeń złożenia ciała ustały i ustąpiły, złożenia mowy ustały i ustąpiły, złożenia umysłu ustały i ustąpiły, witalność nie wyczerpała się, ciepło nie ustąpiło, a zdolności są wyjątkowo ostre. To jest różnica między człowiekiem, który umarł, którego czas dobiegł końca, a mnichem, który osiągnął stan ustania uczuć i wyobrażeń.

Uwolnienie świadomości

— Przyjacielu, ile warunków jest niezbędnych do osiągnięcia ani-przyjemnego-ani-bolesnego uwolnienia świadomości?

— Przyjacielu, cztery warunki są niezbędne do osiągnięcia ani-przyjemnego-ani-bolesnego uwolnienia świadomości. Zdarza się, że mnich, który porzucił przyjemność i ból — a wcześniej zniknęło uniesienie i udręka — wchodzi i pozostaje w czwartej dżhanie, w czystej spokojnej obojętności i uważności, w ani-przyjemności-ani-bólu. To są cztery warunki niezbędne do osiągnięcia ani-przyjemnego-ani-bolesnego uwolnienia świadomości.

— Ile warunków jest niezbędnych do osiągnięcia bezprzedmiotowego uwolnienia świadomości?

— Dwa warunki są niezbędne do osiągnięcia bezprzedmiotowego uwolnienia świadomości: brak skupienia na wszelkich przedmiotach[5] i skupienie na bezprzedmiotowej właściwości. To są dwa warunki niezbędne do osiągnięcia bezprzedmiotowego uwolnienia świadomości.

— A ile warunków jest niezbędnych do utrzymania bezprzedmiotowego uwolnienia świadomości?

— Trzy warunki są niezbędne do utrzymania bezprzedmiotowego uwolnienia świadomości: brak skupienia na wszelkich przedmiotach, skupienie na bezprzedmiotowej właściwości i uprzedni akt woli. To są trzy warunki niezbędne do utrzymania bezprzedmiotowego uwolnienia świadomości.

— A ile warunków jest niezbędnych do wyłonienia się z bezprzedmiotowego uwolnienia świadomości?

— Dwa warunki są niezbędne do wyłonienia się z bezprzedmiotowego uwolnienia świadomości: skupienie na wszelkich przedmiotach i brak skupienia na bezprzedmiotowej właściwości. To są dwa warunki niezbędne do wyłonienia się z bezprzedmiotowego uwolnienia świadomości.

— Nieograniczone uwolnienie świadomości, uwolnienie świadomości nicości, uwolnienie świadomości otwartości, bezprzedmiotowe uwolnienie świadomości — czy te właściwości różnią się istotą i nazwą, czy nie różnią się istotą, a jedynie nazwą?

— Nieograniczone uwolnienie świadomości, uwolnienie świadomości nicości, uwolnienie świadomości otwartości, bezprzedmiotowe uwolnienie świadomości — można podać wyjaśnienie, zgodnie z którym te właściwości różnią się istotą i nazwą; można też podać wyjaśnienie, zgodnie z którym nie różnią się one istotą, a jedynie nazwą.

A zgodnie z jakim wyjaśnieniem te właściwości różnią się istotą i nazwą? Zdarza się, że mnich udaje się w pierwszym kierunku[6] — a także w drugim, trzecim i czwartym kierunku — z uważnością przepełnioną dobrą wolą. Przemierza wtedy górą i dołem, we wszystkich kierunkach i każdym miejscu cały świat z uważnością przepełnioną dobrą wolą; ogromną, niezmierzoną, nieograniczoną, wolną od wrogości, wolną od złej woli.

Udaje się w pierwszym kierunku — a także w drugim, trzecim i czwartym kierunku — z uważnością przepełnioną współczuciem. Przemierza wtedy górą i dołem, we wszystkich kierunkach i każdym miejscu cały świat z uważnością przepełnioną współczuciem; ogromnym, niezmierzonym, nieograniczonym, wolnym od wrogości, wolnym od złej woli.

Udaje się w pierwszym kierunku — a także w drugim, trzecim i czwartym kierunku — z uważnością przepełnioną uznaniem. Przemierza wtedy górą i dołem, we wszystkich kierunkach i każdym miejscu cały świat z uważnością przepełnioną uznaniem; ogromnym, niezmierzonym, nieograniczonym, wolnym od wrogości, wolnym od złej woli.

Udaje się w pierwszym kierunku — a także w drugim, trzecim i czwartym kierunku — z uważnością przepełnioną spokojną obojętnością. Przemierza wtedy górą i dołem, we wszystkich kierunkach i każdym miejscu cały świat z uważnością przepełnioną spokojną obojętnością; ogromną, niezmierzoną, nieograniczoną, wolną od wrogości, wolną od złej woli.

To jest nieograniczone uwolnienie świadomości.

A czym jest uwolnienie świadomości nicości? Zdarza się, że mnich, który całkowicie przekroczył wymiar nieskończoności świadomości, [rozumiejąc] „Nie ma nic”, wchodzi i pozostaje w wymiarze nicości. To właśnie jest uwolnienie świadomości nicości.

A czym jest uwolnienie świadomości otwartości? Zdarza się, że mnich, który udał się do lasu, lub do korzenia drzewa, do otwartej siedziby myśli tak: „To jest otwarte, pozbawione jaźni i wszystkiego, co przynależne jaźni”. To właśnie jest uwolnienie świadomości otwartości.

A czym jest bezprzedmiotowe uwolnienie świadomości? Zdarza się, że mnich, który nie przywiązuje uwagi do żadnych przedmiotów wchodzi i pozostaje w stanie bezprzedmiotowego skupienia świadomości. To właśnie jest bezprzedmiotowe uwolnienie świadomości.

To jest wyjaśnienie, zgodnie z którym te właściwości różnią się istotą i nazwą.

A zgodnie z jakim wyjaśnieniem właściwości te nie różnią się istotą, a jedynie nazwą?

Żądza, przyjacielu, jest tworzeniem ograniczeń. Niechęć jest tworzeniem ograniczeń. Ułuda jest tworzeniem ograniczeń. Mnich, w którym wzburzenia wygasły, porzucił je, ich korzeń zniszczony, jak kikut ściętego drzewa, pozbawiony warunków do rozwoju, nie przeznaczony do przyszłego wzrostu. Jeśli istnieje nieograniczone uwolnienie świadomości, powstaje też niespowodowane uwolnienie świadomości. I to niespowodowane uwolnienie świadomości pozbawione jest żądzy, pozbawione jest niechęci, pozbawione jest ułudy.

Żądza, przyjacielu, jest czymś. Niechęć jest czymś. Ułuda jest czymś. Mnich, w którym wzburzenia wygasły, porzucił je, ich korzeń zniszczony, jak kikut ściętego drzewa, pozbawiony warunków do rozwoju, nie przeznaczony do przyszłego wzrostu. Jeśli istnieje uwolnienie świadomości nicości, powstaje też niespowodowane uwolnienie świadomości. I to niespowodowane uwolnienie świadomości pozbawione jest żądzy, pozbawione jest niechęci, pozbawione jest ułudy.

Żądza, przyjacielu, jest tworzeniem przedmiotów. Niechęć jest tworzeniem przedmiotów. Ułuda jest tworzeniem przedmiotów. Mnich, w którym wzburzenia wygasły, porzucił je, ich korzeń zniszczony, jak kikut ściętego drzewa, pozbawiony warunków do rozwoju, nie przeznaczony do przyszłego wzrostu. Jeśli istnieje bezprzedmiotowe uwolnienie świadomości, powstaje też niespowodowane uwolnienie świadomości. I to niespowodowane uwolnienie świadomości pozbawione jest żądzy, pozbawione jest niechęci, pozbawione jest ułudy.

To jest wyjaśnienie, zgodnie z którym te właściwości nie różnią się istotą, a jedynie nazwą.

To właśnie rzekł czcigodny Sariputta. Uradowany czcigodny Maha Kotthita rozkoszował się jego słowami.

Przypisy:

[1] Postrzeganie należy rozwijać, ponieważ jest ono częścią Czwartej Szlachetnej Prawdy, mówiącej o ścieżce do ustania cierpienia (Szlachetna Ośmioraka Ścieżka). Świadomość należy w pełni zrozumieć, ponieważ, jako przedmiot lgnięcia, jest częścią Pierwszej Szlachetnej Prawdy mówiącej o cierpieniu i bólu.

[2] Wyobrażenie oznacza tu konceptualizację, tj. wrażenia jakie spostrzeżenia zmysłowe wywołują w umyśle oraz sposób w jaki te wrażenia rozumiemy.

[3] Witalność (āyu) to siła determinująca długość życia.

[4] Złożenia witalne to chęć kontynuowania życia. Według „Kanonu Palijskiego” Budda osiągnął ostateczną nibbanę trzy miesiące po porzuceniu złożeń witalnych.

[5] Zarówno w tym fragmencie, jak i w całej sutcie „przedmiot” oznacza treść myśli, czyli, innymi słowy, to, o czym się myśli.

[6] czyli na wschód

Creative Commons License

Autor oryginału angielskiego: Thanissaro Bhikkhu. Tłumaczenie: Hubert Kowalewski.
Źródło: http://www.accesstoinsight.org/tipitaka/mn/mn.043.than.html

Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska.

Aby zobaczyć kopię niniejszej licencji, przejdź na stronę http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/pl/ lub napisz do Creative Commons, 171 Second Street, Suite 300, San Francisco, California 94105, USA.