Kisagotami Theri

Wstęp

W tradycji buddyjskiej z osobą Kisagotami wiąże się niezwykła historia. „Komentarz” do poniższego wiersza mówi, że gdy umarło jej małe dziecko, nie uwierzyła w jego śmierć. Pytała wielu ludzi o lek, który mógłby je ożywić, lecz na próżno. W końcu skierowano ją do Buddy. Gdy Kisagotami opowiedziała mu swoją historię, Budda odrzekł, że sporządzi lekarstwo, lecz będzie potrzebował jednego ziarnka musztardy, najtańszej hinduskiej przyprawy, kupionej od rodziny, w której nikt nigdy nie umarł. Kisagotami chodziła od domu do domu i choć nikt nie odmawiał jej ziarenka, gdy pytała czy ktoś kiedyś umarł w owej rodzinie, słyszała zawsze tę samą odpowiedź: „Ależ oczywiście, że tak”. Po jakimś czasie kobieta pojęła, że nie można uchronić się przed śmiercią. Zostawiła więc zwłoki dziecka na miejscu rytualnych spaleń, a potem wróciła do Buddy i poprosiła o przyjęcie do wspólnoty mniszek. Po pewnym czasie została arhantem.

Lecz kanoniczne wiersze o Kisagotami opowiadają inną historię, którą „Komentarz” przypisuje Patakarze. Pewnego razu ciężarna kobieta wracała z mężem i pierwszym dzieckiem do domu rodziców. Gdy byli w drodze rozpętała się wielka burza. Patakara poprosiła męża, by znalazł dla nich schronienie. Gdy mężczyzna ścinał trzciny i patyki na szałas, ukąsił go jadowity wąż i człowiek umarł. Bez dachu nad głową, nie wiedząc co stało się z małżonkiem, Patakara powiła niemowlę i musiała osłaniać własnym ciałem dwójkę dzieci przed nawałnicą. Rankiem znalazła zwłoki męża. Zrozpaczona postanowiła kontynuować podróż do domu rodziców, lecz drogę zagrodziła jej rwąca rzeka, która wezbrała po burzy. Patakara nie mogła przenieść dwójki dzieci jednocześnie, zostawiła więc niemowlę na brzegu i przeprawiła się na drugi brzeg ze starszym dzieckiem, a potem zostawiła je tam i zaczęła wracać po noworodka. Nagle pojawił się jastrząb, który wziął niemowlę za kawałek mięsa i rzucił się na nie. Patakara uniosła ręce i próbowała odpędzić ptaka, lecz nadaremnie – jastrząb chwycił dziecko i uniósł je ze sobą. W tym samym czasie starsze dziecko zobaczyło, że matka podnosi do góry ręce i uznało, że ta przywołuje je do siebie. Wskoczyło więc do rwącej rzeki, a prąd poniósł je ku śmierci. Zrozpaczona Patakara wróciła do domu rodziców, gdzie dowiedziała się, że ich dom spłonął poprzedniej nocy od uderzenia pioruna, a zwłoki jej rodziców i brata kremowane są właśnie na pogrzebowym stosie. Potakara oszalała z rozpaczy i zaczęła błąkać się półnaga po okolicy. Odzyskała zmysły dopiero po spotkaniu z Buddą, który nauczył ją Dhammy. Patakara została mniszką, a potem dołączyła do grona arhantów.

Trudno stwierdzić dlaczego historia przypisywana Patakarze w „Komentarzach”, w „Kanonie Palijskim” jest historią Kisagotami. Niektórzy badacze uważają, że opwieści z „Komentarzy” zostały zapożyczone z innych tradycji, takich jak Mulasarwastiwada^[1]. Oznaczałoby to, że różnice w przekazach wynikają z tego, iż różne tradycje przypisują tę samą historię różnym osobom. I tak „Kanon Palijski” przypisuje Kisagotami historię kobiety, której rodzina zginęła w ciągu jednego dnia, a inna tradycja, z której zapożyczono opowieść do „Komentarza”, przypisuje tę samą opowieść Patakarze. Jeśli właśnie tak było, warto zwrócić uwagę, że autorzy „Komentarza” mimo wszystko pozostali wierni swoim Kanonom i zamiast zmienić „Tipitakę” tak, by była zgodna ze źródłem, na podstawie którego opracowali „Komentarz”, pozwolili, by istniały pewne rozbieżności. Jest to jeden z wielu przykładów nieścisłości sugerujących, że mnisi, którzy przekazywali „Kanon Palijski” kolejnym pokoleniom próbowali zachować go w niezmienionej formie, nawet jeśli z czymś się nie zgadzali.

Późniejsi therawadini próbowali wyeliminować rozbieżności twierdząc, że fragment rozpoczynający się od „Gdy byłam w drodze i miałam powić dziecko”, a kończący się na „Mój mąż bez życia, osiągnęłam Nieśmiertelne” to w rzeczywistości słowa Patakary, lecz takie wytłumaczenie nie wydaje się zbyt prawdopodobne. Dlaczego jedna arhantka miałaby wtrącać się do opowieści innej arhantki?

Tak czy owak, bez względu na to, która opowieść jest historią Kisagotami, a która Patakary, obie mówią o tym, że śmierci nie da się uniknąć oraz o sile praktyki duchowej. Nawet w tym świecie wypełnionym cierpieniem istnieje ścieżka ku temu, co pozbawione trosk, starzenia się i chorób – ścieżka ku Nieśmiertelnemu.

Thanissaro Bhikkhu