SŁOWNIK
Słownik ma stanowić pomoc dla tych czytelników, którzy nie są zaznajomieni ze
słownictwem buddyjskim. Dążono do prostoty definicji, które niekoniecznie są
kompletne.
- AGAMY
- Sutry Małego Pojazdu.
- ANUTTARASAMJAKSAMBODHI
- Najwyższe, Właściwe i Równe Oświecenie.
Najwyższe oświecenie, osiągane przez Buddów.
- ARHAT
- jeden z owoców ścieżki pielęgnacji. Arhatowie osiągnęli ustanie
niezależnych od woli fizycznych narodzin i śmierci. Ten termin ma trzy
następujące znaczenia:
- Godny ofiar.
- Zabójca złodziei. Arhatowie zabili złodziei, cierpienia i wypływów.
- Nienarodzony. Arhat powstrzymuje powstawanie dharm.
- ASAMKJEJA
- niepoliczalny. Niezwykle wielka liczba.
- AWALOKITEŚWARA
- jeden z głównych Bodhisattwów. Jego imię znaczy: Ten,
Który Kontempluje Dźwięki Świata i Ten, Który Kontempluje Wszechwładzę. Po
chińsku nazywa się Kuan Jin lub Kuan Szih Jin, po tybetańsku Czenrezig, po
japońsku Kandzeon, po koreańsku Kuan Sem.
- BHIKSZU
- mnich, który otrzymał przekaz pełnego kodeksu reguł bhikszu
(227-250 – zależnie od układu tekstu). Bhikszu i bhikszunie, a także
odpowiednio nowicjusze i nowicjuszki, są jedynymi członkami Sanghi jak zostało
ustanowione przez Buddę.
- BHIKSZUNI
- żeńska forma od bhikszu.
- BODHI
- oświecenie.
- BODHISATTWA
- od Bodhi oświecenie i Sattwa istota.
Bodhisattwa więc jest istotą oświeconą, tzn. tym, który postanowił osiągnąć
oświecenie dla siebie i dla wszystkich żyjących istot.
- BRAMIN
- członek najwyższej kasty hinduskiej.
- BUDDA
- od Budh budzić się. Przebudzony. Ten, który osiągnął
Ostateczne, Właściwe i Równe Oświecenie. Potencjalna możliwość zostania Buddą
wrodzona jest wszystkim istotom. Dopóki jest niezrealizowana, one pozostają
istotami; kiedy zostaje zrealizowana, stają się Buddami. Istnieje nieskończona
liczba Buddów.
- CZI LI CZIA
- klasa duchów ognia.
- CZI LI SZE
- klasa duchów ognia.
- DEWADATTA
- kuzyn i rywal Buddy, który stale usiłował negować jego nauki
i tworzyć rozłamy w Sandze. Próbował zasypać Buddę pod lawiną i udało mu się
skaleczyć palec u nogi Buddy. Za przelanie krwi Buddy żywcem wpadł do piekieł.
- DHARMA
- prawo, zasada, metoda, norma. Jedno z kluczowych pojęć
buddyzmu; ma wiele znaczeń:
- Nauka Buddy, na zachodzie zwana buddyzmem. W języku chińskim i w
sanskrycie zwana Dharmą Buddy, lub prościej Dharmą
- Specyficzny element psychofizycznego istnienia. Jest ich zwykle sto
w Wielkim Pojeździe i od 72 do 86 w różnych tradycjach Hinajany.
Sarwastiwadini wymieniają ich 75
- Jedna z metod pielęgnacji, podjęta przez aspirantów, którzy chcą
uzyskać święte rezultaty osiągane dzięki praktyce Dharmy Buddy. W takim
podejściu recytacja sutr, odprawianie ceremonii, praktykowanie
medytacji, recytowanie imion Buddów itd. wszystkie są dharmami.
- DHJANA
- praktyka pielęgnowania myśli i wglądu, która prowadzi do
rozwoju wyższych stanów mentalnych. Nie jest to po prostu próżne dumanie czy
stan koncentracji, gdyż wymaga dyscypliny, która jasno i wyczerpująco opisana
jest w sutrach. Często termin ten błędnie tłumaczony jest jako medytacja.
Medytacja w zachodnim rozumieniu jest procesem intelektualnym. Dhajana jest
jednocześnie i procesem, i stanem, który ma niewiele wspólnego z
konwencjonalnym myśleniem intelektualnym.
- DHUTA
- praktyki ascetyczne, które mogą być dobrowolnie podjęte przez
podążających drogą pielęgnacji. Tradycyjnie jest ich dwanaście lub trzynaście.
- DZIEWIĘĆ SFER DHARMY
- dziewięć sfer istnienia. Są to sfery dharmy:
- Bodhisattwów,
- Oświeconych do Warunków,
- Słuchających Dźwięku,
- Bogów,
- Ludzi,
- Asurów,
- Zwierząt,
- Głodnych Duchów, oraz
- Istot Piekielnych.
- DŻAMBUDWIPA
- jeden z czterech kontynentów w tym systemie świata. Znajduje się na południu, ma kształt trójkąta i jest miejscem, gdzie żyjemy.
- GAJ DŻETA
- zagajnik ulokowany w parku w Śvawasti, który kupiec
Anathapindada podarował Buddzie. Zagajnik należał do księcia Dżety, który
ofiarował go Buddzie. Budda miał w nim swoją salę wykładową i wygłosił tam
wiele sutr.
- JAKSZA
- rodzaj ducha, który podróżuje z niezwykłą prędkością.
Jaksze, ze względu na swą szybkość, służą jako posłańcy pomiędzy różnymi
częściami świata.
- KALPA
- eon. Mają one różną długość. Podstawowa kalpa ma 139650 lat.
Tysiąc takich kalp tworzy małą kalpę. Dwadzieścia małych kalp składa się na
średnią kalpę. Cztery średnie kalpy tworzą wielką kalpę. Czas istnienia systemu
świata wynosi cztery wielkie kalpy.
- KARMA
- czyny. Z sanskrytu kr czynić. Karma nie oznacza przeznaczenia.
Oznacza czyny, które sami popełniamy i zapłatę, którą one nam przynoszą.
- KWIAT LOTOSU
- Czas Nirwany Sutra Cudownej Dharmy Lotosu i
Sutra Nirwany są ostatecznymi naukami Wielkiego Pojazdu. Budda wygłaszał te
sutry podczas ośmiu ostatnich lat swego nauczania. Sutra Bodhisattwy
Ksitigarbhy była wygłaszana pomiędzy tymi dwiema. Pełne objaśnienie
Sutry Cudownej Dharmy Kwiatu Lotosu można znaleźć w wykładach mistrza Tu
Lun, przełożonych przez Mistrza Dharmy Heng Cziena.
- LI MEI
- szeroka kategoria obejmująca różne duchy natury, które
powstają z emanacji drzew, skał, gór itd. Są one złośliwe i posiadają potężne
moce duchowe. Odpowiadają takim istotom jak trolle, biesy i maleńkie ludziki w
ich bardziej nieprzyjemnych i przewrotnych chwilach! Takie istoty często
spełniają życzenia i odpowiadają na prośby z taką skutecznością, że wprowadzają
ludzi w błąd i skłaniają ich do składania im ofiar.
- MAHASATTWA
- określenie wielkich Bodhisattwów. Dosł. Wielka Istota
- MANTRA
- SURANGAMA niezwykle potężna dharani stanowiąca jądro Sutry
Surangamy. Ta dharani jest jedną z kluczowych dharm, których naucza Mistrz Hua
i jest najskuteczniejszą bronią przeciw demonom i złym siłom.
- MANDZIUŚRI
- jeden z największych Bodhisattwów. Znany jest jako
najdoskonalszy w mądrości.
- MISTRZ DHARMY
- nauczyciel Dharmy. Tytuł grzecznościowy używany
przez członków Sanghi.
- NAJUTA
- niezwykle wielka liczba.
- NIEWIEDZA
- fundamentalny błąd, który wywołuje istnienie. To słowo nie
posiada tutaj swego potocznego znaczenia jako bycie nieświadomym czegoś.
Niewiedza oznacza najbardziej podstawową przyczynę powstawania rozróżnień. Jest
to początkowa percepcja zarówno istnienia, jak i nieistnienia, podczas gdy w
rzeczywistości nie ma ani jednego, ani drugiego. Temat ten jest bardzo szeroko
rozwinięty w Sutrze Surangama i w Mahajanaśraddhotpadasiastra
Aśwagoszy.
- NIRWANA
- doskonały spokój urzeczywistniany przez oświeconych mędrców.
Jest kilka typów Nirwany, z których każdy osiągany jest przez mędrców, na
określonym poziomie.
- OBRACAJĄCY KOŁEM KRÓL
- władający światem monarcha, który używa swej
władzy, by wspomóc obracanie koła Dharmy na całym świecie.
- OPUŚCIĆ DOM
- wyrzec się życia rodzinnego i poświęcić się całkowicie
Dharmie Buddy.
- OŚWIECONY DO WARUNKÓW
- zob. PRATJEKABUDDOWIE.
- PARAMITA
- przekroczenie. Jest sześć, czasem dziesięć praktyk, które
służą do przeprawienia się z tego brzegu życia i śmierci na drugi brzeg
Nirwany. Paramity są fundamentem praktyki Bodhisattwy.
- POTRÓJNY KLEJNOT
- Budda, Dharma i Sangha.
- POTRÓJNY ŚWIAT
- sfera pragnienia, sfera formy i sfera bezforemna.
- PRANIDHANA
- ślubowanie, postanowienie. Częścią podstawowego
wyposażenia w pielęgnowaniu ścieżki Bodhisattwy są ślubowania. Bodhisattwa
Ksitigarbha znany jest jako najdoskonalszy w mocy swych ślubowań.
- PRATJEKABUDDOWIE
- ci, którzy osiągają oświecenie poprzez
kontemplowanie ogniw łańcucha przyczynowości. Odnosi się to szczególnie do
dwunastu ogniw uwarunkowanego współstwarzania.
- SAHA
- nazwa systemu świata, w którym żyjemy. Oznacza to zdolny do
zniesienia, ponieważ istoty z tego świata są zdolne do wytrzymania wielu
cierpień.
- SAMADHI
- zdrowy stan wglądu, osiągany poprzez praktykowanie różnych
drzwi dharmy. Istnieje wiele rodzajów samadhi.
- SANGHA
- społeczność uczniów Buddy, którzy porzucili życie rodzinne i
otrzymali tradycyjne wyświęcenie, według procedury ustanowionej przez Buddę.
- SFERA BEZFOREMNA
- trzecia z trzech sfer. Charakteryzuje się brakiem
jakiejkolwiek formy w ogóle. Zamieszkują ją wyżsi bogowie i mędrcy.
- SFERA FORMY
- druga z trzech sfer. Charakteryzuje się obecnością formy,
ale brakiem pragnienia. Zamieszkują ją liczne boskie istoty różnego stopnia i
rodzaju.
- SFERA PRAGNIENIA
- najniższa w trzyczęściowym podziale świata. W jej
obręb wchodzą istoty od piekieł aż do sześciu pierwszych sfer bogów i
charakteryzuje się obecnością niskich pragnień. Obejmuje sferę ludzi.
- SIAKRA
- główny bóg nieba Trajastrimsia, znany także jako Indra.
- SIASTRA
- druga z trzech części kanonu. Składa się z rozpraw i
wybranych pism dotyczących Dharmy, które napisali ludzie, objaśniający różne
teorie i interpretacje materiału znajdującego się w sutrach. Siastry zajmują
się mądrością.
- SKANDHA
- składniki całej psycho-fizycznej istoty, którą błędnie
traktujemy jako osobowość. Skandhy składają się z nieosobowych elementów
zwanych dharmami. Pięcioma skandhami są forma, uczucie, konceptualizacja,
impulsy kształtujące i świadomość.
- SŁUCHAJĄCY DŹWIĘKU
- Śrawakowie, uczniowie Buddy z Małego Pojazdu, zwani
tak, gdyż słyszą dźwięk głosu Buddy i rozumieją Drogę.
- SUMERU
- góra stanowiąca oś każdego systemu świata.
- SUTRA
- pierwsza z trzech części kanonu, która składa się z mów Buddy
lub różnych członków zgromadzenia, opierających się na autorytecie Buddy.
- ŚRAMANA
- bhikszu. To słowo objaśnia się jako pilnie zmierzający do
spokoju. Śramana pilnie kultywuje moralność, samadhi i mądrość oraz uspokaja
chciwość, gniew i głupotę.
- TRZY TYSIĄCE WIELKICH TYSIĘCZNYCH ŚWIATÓW
- jeden świat składa się z
jednej Góry Sumeru, jednego słońca, jednego księżyca, czterech wielkich
kontynentów różnych mórz i oceanów, które je okalają. Tysiąc takich światów
tworzy mały tysiącświatowy system. Tysiąc małych tysiącświatowych systemów
tworzy średni tysiącświatowy system świata. Z kolei tysiąc średnich
tysiącświatowych systemów tworzy wielki tysiącświatowy system. Taki system
światów zwykle określa się jako trzy tysiące wielkich tysiącświatowych
systemów, aby wskazać, że składa się on z mniejszych systemów.
- UPASAKA
- człowiek świecki, który przyjął schronienie w Potrójnym
Klejnocie.
- UPASIKA
- żeńska forma od upasaki.
- WANG LIANG
- zob. LI MEI.
- WINAJA
- trzecia z trzech części kanonu. Składa się z reguł dyscypliny
i treningu. Winaja zajmuje się moralnością.
- WYPŁYWY
- sanskr. aśwara. Wszystko, co służy do odciągnięcia istot od
ich wrodzonej natury Buddy. Nazywane są w ten sposób dlatego, że zwracają
energię i uwagę na zewnątrz zamiast do wnętrza. Kładzie się im kres poprzez
praktykę potrójnych studiów niewypływów, tzn. moralności, samadhi i mądrości.