Szantidewa
Bodhiczaria-awatara
czyli
Paramita mądrości
Przekład z języka rosyjskiego: Alicja Godawa
Korekta: Barbara Chojnacka
Rozdział IX
Paramita mądrości1
-
Wszystkie te [paramity]
Przedstawił Muni by [osiągnąć] mądrość.
Niechaj więc rozwinie mądrość
Ten, kto pragnie usunąć cierpienia.
-
Względna i najwyższa [prawda],
Oto dwa rodzaje rzeczywistości.
Najwyższa rzeczywistość [jest] nieosiągalna dla rozumu,
Bowiem rozum zwą względnym.
-
Dlatego też ludzie dzielą się na dwa typy:
Joginów i zwykłych ludzi.
Przekonania zwykłych ludzi
Podważa [doświadczenie] joginów.
-
Z powodu różnicy w stopniu poznania
Najwyżsi jogini podważają [poglądy] niższych,
Ale jedni i drudzy stosują te same przykłady2
Niezależnie od tego, co chcą udowodnić.
-
Postrzegając zjawiska, zwykli ludzie
Uważają je za realne, nie zaś za złudne.
Właśnie na tym polega różnica
Między joginami a zwykłymi ludźmi.
-
Nawet istnienie obiektów świadomości zmysłowej, na przykład form,
Ustala się mocą powszechnej zgody, a nie rzetelnej wiedzy.
Taka zgodność jest równie bezpodstawna,
Co ogólnie przyjęte widzenie nieczystego czystym.
-
Aby przybliżyć zwykłych ludzi do zrozumienia,
Opiekun nauczał o „rzeczach”3.
W istocie nie są one [nawet] chwilowe, a jeśli [są chwilowe] warunkowo,
To widać w tym sprzeczność.
-
We względnej prawdzie joginów nie ma sprzeczności,
Bo [lepiej] niż zwykli ludzie poznali rzeczywistość.
Gdyby było inaczej, zwykli ludzie mogliby podważyć
Przekonanie [joginów] o nieczystości kobiecego ciała.
-
„Czyż iluzoryczny Zwycięzca może być źródłem
Takich samych zasług, jak Budda, co istnieje naprawdę?
A jeśli istota jest iluzoryczna,
Jak ponownie odradza się zmarły?”
-
Nawet złudzenie trwa dopóty,
Dopóki trwa nagromadzenie warunków.
Czy istota istnieje naprawdę
Tylko dlatego, że strumień jej [świadomości] jest długotrwały?
-
„Skoro świadomość nie istnieje, nie ma [nic złego]
W zabójstwie iluzorycznego człowieka”.
Ponieważ istoty posiadają iluzję świadomości,
Wady i zalety pojawią się na pewno.
-
„Powstanie złudnej świadomości jest niemożliwe,
Gdyż mantry i zaklęcia nie mogą jej stworzyć”.
Iluzje powstają z powodu różnych warunków,
Dlatego też iluzje są rozmaite.
-
Jedna przyczyna nie zdoła stworzyć wszystkiego!
„Skoro można osiągnąć nirwanę z absolutnego punktu widzenia,
A ze względnego —
Po dawnemu błądzić w sansarze,
-
Nawet Budda pozostanie w kręgu [sansary].
Po co zatem trzymać się ścieżki Bodhisattwów?”
Dopóki nie odetnie się uwarunkowań,
Dopóty nie ustaną też iluzje.
-
Gdy usunąć zbiór uwarunkowań,
Nie powstanie nawet względna rzeczywistość.
„Skoro iluzoryczna świadomość nie istnieje,
Kto może postrzegać iluzję?”.
-
Jeżeli złudzenia nie istnieją,
Nie da się nic postrzec;
Nawet jeśli iluzja to aspekt samego umysłu,
Przybiera ona inną formę bytu4.
-
„Jeżeli umysł to iluzja,
Co i przez co jest postrzegane?”
Opiekun świata powiedział:
Umysł nie może zobaczyć umysłu.
-
Ostrze miecza nie może przeciąć się samo,
Tak samo umysł [nie widzi siebie].
„Umysł oświetla sam siebie
Jak lampa”.
-
Lampa nie oświetla samej siebie
Dlatego, że ciemność nie może jej skryć.
„Błękit błękitnego przedmiotu, w odróżnieniu od kryształu,
Nie zależy od niczego więcej.
-
Tak, więc niektóre rzeczy zależą od innych,
A niektóre są niezależne”.
Ale gdy brak błękitu,
Jak nie-błękitne może stać się samo z siebie błękitne5?
-
To, że lampa sama się oświetla,
Zrozumiałe jest dzięki wiedzy,
Ale kto rozpoznaje,
Że umysł oświetla sam siebie?
-
Skoro nikt nie może zobaczyć,
Czy umysł oświetla się czy nie,
Rozważania te są równie bezcelowe,
Co [ocenianie] urody córki bezpłodnej kobiety.
-
„Skoro samoświadomość nie istnieje,
Jak powstaje wspomnienie?”
Wspomnienie powstaje ze związków z innymi przeżyciami,
Tak jak wspomnienie o szczurzym jadzie6.
-
„Umysł oświetla sam siebie, potrafi widzieć
Bo, obdarzony innymi warunkami7”.
Dzięki magicznej maści do oczu
Można zobaczyć [zakopany w ziemi] garnek, ale nie samą maść.
-
[Zjawiskom] ujrzanym, usłyszanym i poznanym przez umysł
Nie zaprzeczamy.
Należy natomiast porzucić myśl
O ich rzeczywistym istnieniu, bo niesie ona cierpienie.
-
Sądzicie, że iluzja nie różni się od umysłu
A zarazem odróżnia się od niego.
Skoro jest jednak realna, jak może nie różnić się [od umysłu]?
A jeśli się [odeń] nie różni, jak może istnieć?
-
Chociaż iluzja nie istnieje w rzeczywistości, można ją ujrzeć.
Tak samo jak obserwującego — umysł.
„Sansara ma podstawy w rzeczywistości,
Bo w przeciwnym razie byłaby jak przestrzeń”.
-
Jak może coś, co nie istnieje realnie,
Wpływać na rzeczywistość?
Wszak twierdzisz,
Że umysł nie wiąże się z rzeczywistymi obiektami i jest osobny.
-
Gdyby umysł nie był związany z obserwatorem,
Wszystkie istoty byłyby Tathagatami.
Po cóż by wtedy rozważać
Czy istnieje tylko umysł?
-
„Nawet, gdy przyznamy, że wszystko jest jak iluzja,
Czy uwolni to nas od kleśa?
Przecież namiętność do wyobrażonej kobiety
Może obudzić się w tym, kto ją wyczarował”.
-
Czarodziej ten nie wytępił w sobie nawyku wytwarzania kleś
W stosunku do widzialnych obiektów,
Więc kiedy widzi [iluzoryczną kobietę],
Jego zdolność postrzegania jej pustej [natury] jest słaba.
-
Pielęgnacja tendencji do postrzegania pustki
Zmniejsza skłonność uznawania bytu za prawdziwą rzeczywistość,
A wprawianie się w myśli: „Nic nie istnieje” powoduje, że
Zanika też tendencja do postrzegania pustki.
-
„Twierdzenie, że zjawiska nie istnieją naprawdę,
Oznacza, że nie można ich dostrzec.
Jak zatem nie-byt, wyzbyty podstaw,
Może jawić się umysłowi?”
-
Umysłowi nie jawi się
Ani byt, ani nie-byt.
A ponieważ nie ma innej możliwości
Umysł, pozbawiony obiektów, doznaje głębokiego wyciszenia.
-
Klejnot i drzewo spełniające życzenia
Ziszczają oczekiwania istot,
Tak też Zwycięzcy przybywają na ten świat
Dzięki modlitwom uczniów, którzy wiedzą.
-
Nawet wiele lat
Po śmierci zaklinacza węży
Filar przezeń wzniesiony i poświęcony8
Powstrzymuje działanie jadu.
-
A filar ciała Zwycięzcy,
Wzniesiony dzięki doskonałym czynom Bodhisattwy,
Nadal spełnia wszelkie zadania
Nawet gdy Bodhisattwa odszedł w nirwanę.
-
„Jak może dać owoce
Czczenie tego, co nie ma świadomości?”
Nauki mówią, że wielbienie przebywającego w [sansarze]
I odchodzącego w nirwanę jednakie przynosi zasługi.
-
Zgodnie z tekstami owoc czci istnieje
Ze względnego i ostatecznego punktu widzenia,
[Dlatego też ofiara dla iluzorycznego Buddy]
Przynosi te same owoce, co hołdowanie prawdziwie istniejącemu.
-
„Zrozumienie [Czterech Szlachetnych] Prawd prowadzi do wyzwolenia,
Po co więc zrozumienie pustki?”
Zgodnie z tekstami bez tego
Nie można osiągnąć Przebudzenia.
-
„Mahajana nie zawiera autentycznych [nauk]”.
Jak dowiedziesz prawdziwości twych tekstów?
„Ich autentyczność obaj uznajemy” ?
Oznacza to, że najpierw nie były prawdziwe nawet dla ciebie!
-
Założenia, zgodnie z którymi ufasz swej tradycji,
Można odnieść również do Mahajany.
[A] skoro [nauki] uważa się za autentyczne
Wyłącznie na podstawie uznania obu stron,
Wedy i inne [nauki]9 także będą prawdziwe.
-
Skoro twierdzisz, że Mahajana [nie jest autentyczna,
Bo] zawiera sprzeczności,
Odrzuć teksty swojej tradycji
Bowiem podważają je innowiercy,
A niektóre części i wyznawcy, i przeciwnicy10.
-
Skoro uważacie za Słowo Buddy
Wszystkie sentencje zgodne z sutrami,
Dlaczego nie wyznajecie Mahajany,
Która pod wieloma względami jest podobna do waszych sutr?
-
Uważacie cały [kanon Mahajany] za niepełnowartościowy,
Tylko dlatego, że jedna część jest nie do przyjęcia.
Czemu zatem nie uznać [całego kanonu] za Słowo Buddy
Dlatego, że jedna część podobna jest do sutr?
-
Jak można nie uznać nauk,
Których głębi nie pojmują nawet tacy jak Mahakaśjapa,
Tylko dlatego, że ty nie potrafisz
Ich pojąć?
-
Wskazania są korzeniem dla zakonników
Lecz trudno być prawdziwym mnichem,
A umysłom, które znajdują oparcie we względnej rzeczywistości,
Trudno osiągnąć nirwanę.
-
Powiadasz, że wyzwolenie osiąga się, usuwając kleśa.
Zatem powinno ono nastąpić zaraz po tym [fakcie].
Lecz to oczywiste, że siła karmy ogarnia też tych11,
Którzy wolni są od kleś.
-
Z pewnością jeśli brak pragnień,
Nie ma też przywiązania do łańcucha odrodzeń.
Lecz czy nie może pragnienie12, tak jak niewiedza,
Istnieć [w umyśle] wyzbytym kleś?
-
Pragnienie bierze się z odczuwania,
Uczucia tkwią w nim na pewno.
Umysł, który napotyka obiekty,
Będzie chwytać za ten lub ów przedmiot13.
-
Umysł nieświadom pustki
Trwa w utajeniu i nie od razu się przejawia,
Tak samo, jak w przypadku bezwiednego samadhi.
Dlatego trzeba kontemplować pustkę.
-
[Skłonność Bodhisattwy], by pozostawać w sansarze dla tych,
Którzy cierpią z powodu zaciemnień,
Osiąga się uwalniając się z przywiązania i lęku
Oto owoc urzeczywistnienia pustki.
-
Nie ma więc powodu
By podważać [nauki] o pustce.
I dlatego bez obaw
Należy pustkę kontemplować.
-
Pustka to środek na zaciemnienia, [wywołane]
Zasłonami z kleś14 i poznawalnego.
Jak więc mogą ci, co chcą szybko osiągnąć wszechwiedzę,
Odmawiać kontemplowania pustki?
-
Należy bać się tego,
Co przynosi cierpienia.
Pustka uśmierza cierpienia,
Zatem nie ma powodu do obaw.
-
Gdyby istniało rzeczywiste „ja”,
Wszystko mogłoby być źródłem lęku
Lecz jeśli „ja” nie istnieje,
Któż doświadczy strachu?
-
Zęby, włosy, nogi — to nie „ja”.
„Ja” — to nie kości i krew,
Nie śluz i nie ślina,
Nie ropa i nie limfa.
-
„Ja” — to nie sadło i pot,
Nie tłuszcz i nie wnętrzności.
Organy jamy brzusznej — to także nie „ja”,
„Ja” — to nie mocz ni odchody.
-
Ciało i ścięgna — to nie „ja”.
„Ja” — to nie ciepło [ciała] i nie wiatr.
Otwory ciała — to również nie „ja”,
Sześciu świadomości nijak nie uznasz za „ja”.
-
Gdyby „ja” było świadomością dźwięku,
Dźwięk byłby postrzegany bez przerwy
Lecz jeśli brak obiektu świadomości, co poznaje [„ja”]?
Czy można je wtedy nazwać świadomością?
-
Gdyby to, co nie poznaje, było świadomością,
Mógłby nią być kawałek drewna,
Więc to oczywistość,
Że świadomość nie istnieje bez obiektu.
-
Dlaczego to, co postrzega widzialne obrazy,
Nie może ich słyszeć?
„Skoro dźwięk jest nieobecny,
Nie ma jego świadomości”.
-
Jak coś, co ma naturę postrzegania dźwięku,
Może postrzegać widzialne kształty?
„Jeden i ten sam człowiek może uznać się za ojca i syna”
Lecz nie odpowiada to rzeczywistości,
-
Ponieważ sattwa, radża i tamas
Nie są ani ojcem, ani synem.
Co więcej, natura [postrzegania widzialnych form]
Nie ma związku ze świadomością dźwięku.
-
Skoro [świadomość] ta jak aktor przybiera różne oblicza
Jest zmienna.
Jeśli zaś jest [jedna, lecz] właściwe jej są różne stany,
Jest to zaiste jedność niebywała!
-
Skoro oblicza te są nieprawdziwe,
Opisz jej prawdziwą naturę.
Jeżeli jest to natura świadomości,
Wszystkie istoty są jednakowe.
-
[Zatem istota,] mająca świadomość
I [istota] jej wyzbyta
Nie różnią się, czyli ich byt jest jednakowy.
Jeśli różnice są nieprawdziwe, na czym polega podobieństwo?
-
[Istota] wyzbyta świadomości nie jest „ja”,
Bo nie ma w niej świadomości tak jak w skrawku materiału i innych rzeczach15.
Gdyby [pozbawione świadomości] „ja” mogło postrzegać dzięki [odrębnej] świadomości,
Przestając uświadamiać sobie cokolwiek, unicestwiłoby się.
-
Skoro atman nie podlega zmianom,
Na co mu świadomość?
Wtedy nawet przestrzeń, bierna i nieświadoma,
Może mieć naturę atmana.
-
„Skoro atman nie istnieje,
Niemożliwy jest związek między działaniem i jego skutkiem,
Bo kto, skoro działający przestanie istnieć,
Zbierze owoc [działania]?”
-
Obaj zgodnie przyznajemy,
Że działanie i owoc mają różne podstawy
I że atman nie wpływa na to.
Po co więc to roztrząsać?
-
Nie można zobaczyć
Przyczyny związanej z rezultatem.
I tylko w kontekście jednolitego strumienia świadomości
Można powiedzieć, że działający zbierze owoc [działania].
-
Myśli przyszłe i minione nie są „ja”
Bo nie istnieją teraz.
Gdyby myśli teraźniejsze stanowiły „ja”,
Po ich zaniku „ja” przestawałoby istnieć.
-
Pień bananowca
Staje się niczym, gdy rozrąbać go na części,
Tak i „ja” okazuje się nie-bytem,
Jeśli poddać je rozbiorowi.
-
„Jeżeli nie ma czujących istot,
Wobec kogo [rozwijać] współczucie?”
Wobec tych, których z powodu złudzeń obdarzamy istnieniem.
Jest to dopuszczalne, by osiągnąć cel [stan buddy].
-
„Jeśli nie ma czujących istot, kto [dąży do celu]?”
Dążenie też z pewnością bierze się ze złudy,
Niemniej jednak, by usunąć cierpienie,
Złudzenia celu nie odrzuca się.
-
Chwytanie „ja”, przyczyna cierpienia,
Żywi się złudzeniem jaźni.
Jeśli taki rezultat jest nieunikniony,
Najlepiej medytować nad bezjaźniowością.
-
Ciało — to nie stopy i nie łydki.
Biodra i pośladki — to nie ciało.
Brzuch i plecy — to nie ciało.
Pierś i ręce też nie są ciałem.
-
Ciało — to nie dłonie i boki.
Pachwiny i ramiona — to nie ciało.
Szyja i głowa — to też nie ciało.
Czymże zatem jest ciało?
-
Jeśli ciało istnieje w przestrzeni
Zajmowanej jego członkami,
A członki — w przestrzeni zajętej przez ich części,
Gdzie podziewa się ciało samo w sobie?
-
Gdyby całe ciało
Znajdowało się w rękach i reszcie członków,
Wówczas byłoby tyle ciał,
Ile rąk i całej reszty.
-
Ciała nie ma ani wewnątrz, ani na zewnątrz [jego części].
Jak więc może być ono w rękach i innych członkach?
Nie istnieje [też] poza rękami i innymi organami.
Gdzie zatem można je odnaleźć?
-
A więc ciało nie istnieje.
Mimo to, z powodu szczególnej konfiguracji [członków],
Powstaje złudzenie obrazu ciała
Tak jak przy spojrzeniu na słup tworzy się obraz człowieka.
-
Dopóki warunki są zachowane,
Dopóty ciało jawi się jako człowiek.
Dopóki obecne są ręce i inne [części],
Dopóty właśnie w nich widzimy ciało.
-
Stopa również nie istnieje,
Bo jest tylko zbiorem palców16.
Palec takoż, bo jest tylko zbiorem stawów,
I staw, bo też składa się z części.
-
Części można podzielić na atomy,
Atom na fragmenty skierowane [w różnych kierunkach]
Takie fragmenty to pusta przestrzeń, bo nie mają części,
Zatem atom nie istnieje17.
-
Czy myślący człowiek
Przywiąże się do ciała podobnego sennemu marzeniu?
Jeśli ciało nie istnieje,
Czym jest kobieta i mężczyzna?
-
Jeśli cierpienie ma rzeczywistą naturę,
Dlaczego nie dręczy doświadczających radości?
Jeśli smaczne jadło to źródło [ prawdziwego] zadowolenia,
Dlaczego nie raduje przybitych nieszczęściem?
-
Skoro nie doświadcza się uczuć,
Bo coś silniejszego je tłumi,
Jak coś, co nie ma natury doświadczania,
Może być uczuciem?
-
„Cierpienie istnieje w nieuchwytnej formie,
Choć jego objawy są stłumione”.
Jeśli zadowolenie to [subtelna forma cierpienia],
Stanowi ono subtelną formę zadowolenia, [a nie cierpienia].
-
Jeśli cierpienie nie powstaje
W niesprzyjających warunkach
Czy nie wynika z tego, że takie „odczucie”
To po prostu wymysł?
-
Tak oto analiza per analogiam
Jest lekiem na fałszywe poglądy,
Bowiem strawa jogina to koncentracja
Wyrosła na polu rozmyślań.
-
Jeśli obiekty i organy zmysłów są oddzielone,
Czy możliwy jest kontakt między nimi?
A jeśli nie ma podziału i
Są one jedną całością, co z czym ma się stykać?
-
Jeden atom nie może wniknąć w drugi,
Bo są tych samych rozmiarów i bez wolnej przestrzeni.
Kiedy nie ma przenikania, nie ma połączenia,
A jeśli nie ma połączenia, nie ma też kontaktu.
-
Czy możliwy jest kontakt z czymś,
Co nie ma części?
Jeśli kontakt z czymś takim jest możliwy,
Dowiedź tego!
-
Skoro świadomość jest niematerialna,
Nie może wejść w kontakt.
Zbiór [elementów] nie zdoła z niczym wejść w kontakt,
Bo nie istnieje naprawdę, co wykazano wcześniej.
-
Jeżeli nie ma kontaktu,
Jak może powstać uczucie?
Po co więc się zadręczać?
Kto komu może przysporzyć cierpienia?
-
Skoro nie ma odczuwającego,
I skoro uczucie też nie istnieje,
Dlaczego, widząc to,
Nie porzucisz pragnień?
-
Natura widzialnego i namacalnego
jest jak mara senna i diabelska sztuczka;
Jeśli uczucie pojawia się wraz ze świadomością,
Jak może być przez nią postrzegane?
-
Powstałe wcześniej może pamiętać późniejsze,
Lecz nie może go doznać.
[Uczucie] nie może doświadczać samego siebie,
I nie może być doświadczane przez coś innego.
-
Doświadczający nie istnieje.
Oznacza to, że tak naprawdę uczucia nie istnieją.
Komu więc może przynieść uszczerbek
Ten zbiór wyzbyty „ja”?
-
Umysł nie przebywa ani w organach zmysłów,
Ani w formach, ani w innych obiektach zmysłowych, ani między nimi.
Nie znajdziesz go ani wewnątrz, ani na zewnątrz [ciała],
Ani w innych miejscach.
-
[Umysł], który nie przebywa ani w ciele, ani w innych miejscach,
Niezłączony z ciałem i odeń nieoddzielony,
Nie może istnieć,
Zatem istoty są z natury wolne.
-
Jeśli wiedza powstaje wcześniej niż to, co poznajemy,
Od czego zależy jej powstanie?
Jeśli wiedza pojawia się równocześnie z poznawanym,
Od czego zależy jej powstawanie?
-
Jeżeli wiedza powstaje później niż to, co poznajemy,
Skąd się bierze?
W ten sposób dowodzi się,
Że nie może powstać żadne zjawisko.
-
Skoro względna prawda nie istnieje,
Jak mogą istnieć dwie prawdy?
A jeśli istnieje ona mocą innej względnej prawdy,
Jak istoty mogą osiągnąć nirwanę?”
-
[Prawda względna] to wymysł innego umysłu.
Nikt nie polega [wyłącznie] na własnej względnej prawdzie.
Skoro coś [zostało] ustalone, to istnieje;
Jeśli nie, to nie istnieje, w tym także prawda względna .
-
Wyobraźnia i wyobrażenia
To dwie rzeczy wzajemnie związane.
Każda analiza porównawcza
Opiera się [na tym, co] powszechnie uznane.
-
„Jeżeli analiza porównawcza
Stanowi przedmiot innej analizy,
Którą też można poddać analizie,
Będzie to proces bez końca”.
-
Jeśli poddać analizie przedmiot analizy porównawczej,
Zabraknie podstawy do analizy,
A skoro nie będzie podstawy, analiza nie nastąpi.
Oto, co zwane jest nirwaną.
-
Ten, kto twierdzi, że obie18 rzeczywiście istnieją,
Jest w skrajnie trudnym położeniu.
Bo skoro poznawalne [obiekt] istnieje z racji wiedzy,
Jak ustala się prawdziwe istnienie wiedzy?
-
Jeśli wiedza istnieje z powodu poznawanego [obiektu],
Jak ustalić, czy poznawane istnieje naprawdę?
Skoro jedno warunkuje drugie,
Żadne nie istnieje naprawdę.
-
„Jeżeli bez syna nie ma ojca,
Jak może zrodzić się syn?”
Gdy nie ma syna, nie ma i ojca,
Tak samo te dwa19 nie istnieją naprawdę.
-
„Kiełek powstaje z nasienia,
I to on wskazuje na obecność nasienia.
Dlaczego zatem wiedza powstająca z tego, co poznawane,
Nie może świadczyć o tym, że poznawane rzeczywiście istnieje?”
-
Istnienie nasienia ustala się
Przy pomocy wiedzy, a nie kiełka,
Jakim sposobem rozpoznaje się istnienie wiedzy,
Skoro autentyczność poznawanego [obiektu]
Ustala się z pomocą tej wiedzy?
-
Zwykli ludzie widzą wszystkie przyczyny
Poprzez proste postrzeganie,
Choć lotos, jego pęd i inne [części],
Powstają z różnorodnych przyczyn.
-
„Skąd się bierze różnorodność przyczyn?”
Z różnorodności przyczyn poprzedzających.
„Jak przyczyna może zrodzić owoc?”
Z powodu poprzedzających przyczyn.
-
„Iszwara to przyczyna świata.”
Wyjaśnij zatem kim jest Iszwara!
Jeśli on — to elementy,
Po co zadręczać się innym imieniem?
-
Ziemia i inne elementy są liczne,
Nie są wieczne, nie mają siły twórczej i boskiej natury.
Można po nich stąpać, są one nieczyste.
[Zatem] nie są Iszwarą.
-
Iszwara nie jest przestrzenią, bo nie ma ona twórczej mocy,
Nie jest też atmanem, co odrzucono wcześniej.
Jak można opisać niepojętą twórczość
Niepojętego Iszwary?
-
Co zamierza on stworzyć?
Czy [zamierza stworzyć] atmana?
To czyżby atman, ziemia i inne elementy, a także Iszwara nie byli wieczni?
Wiedza powstaje z poznawalnego i nie ma początku.
-
Zadowolenie i cierpienie są owocami działań,
Powiedz zatem, co stworzył Iszwara?
Jeśli przyczyna nie ma początku,
Jak może mieć początek jej owoc?
-
Jeśli nie zależy on od niczego,
Dlaczego nie tworzy nieprzerwanie?
A jeśli wszystko jest przezeń stworzone,
Od czego on sam może zależeć?
-
Jeśli zależy od zbioru warunków,
Nie jest praprzyczyną.
Nie może nie tworzyć, kiedy zachodzą te warunki,
I nie może tworzyć, gdy ich brak.
-
Jeśli Iszwara czyni wbrew swej woli,
Znaczy to, że zależy od czegoś.
A jeśli pragnie tworzyć, zależy od pragnienia.
Czy taki stwórca jest wszechmogący?
-
Przekonanie o stałości atomów
Odrzucono już wcześniej.
Wyznawcy szkoły Sankhya uważają,
Że pramateria to wieczna przyczyna świata.
-
Guny — sattwa, radżas i tamas20
W równowadze
Zwą się pramaterią.
Powiada się, że świat powstaje z naruszenia tej równowagi.
-
[Twierdzenie], że jedność ma potrójną naturę, jest nielogiczne
Zatem pramateria nie istnieje.
Podobnie [teza], że guny nie istnieją ?
Bo każdy musi składać się z trzech części składowych.
-
Jeśli nie ma gunów,
Istnienie dźwięków i innych obiektów dalekie jest od prawdy!
Nie da się również znaleźć zadowolenia
W nieożywionym, na przykład w tkaninach.
-
Powiadasz, że te rzeczy mają charakter przyczyny.
Czyż nie rozważaliśmy tego wcześniej?
Według ciebie przyczyną jest zadowolenie i inne wrażenia,
Lecz tkanina nie jest skutkiem tej przyczyny.
-
Tkanina stanowi raczej źródło zadowolenia i innych wrażeń,
Ale skoro nie istnieje, zadowolenie też nie istnieje.
Nie można udowodnić, że zadowolenie i inne wrażenia
Są stałe.
-
Jeśli zadowolenie istnieje naprawdę,
Czemu nie odczuwa się go stale?
Jeśli mówicie, że staje się nieuchwytne,
Nie może być raz „grube”, raz subtelne.
-
„Staje się ono subtelne, gdy opuszcza „gruby” stan.
Jego subtelna i „gruba” forma nie są trwałe”.
Dlaczego tym samym,
Nie uznajecie wszystkich zjawisk za nietrwałe?
-
Jeżeli „gruba” forma to zadowolenie,
Wówczas niestałość zadowolenia jest oczywista.
Jeżeli sądzisz, że nieistniejące nie pojawia się,
Ponieważ w ogóle nie istnieje,
-
Wbrew swym oczekiwaniom utrzymujesz,
Że to, co się pojawiło, wcześniej nie istniało.
Lecz gdyby skutek zawierał się w przyczynie,
[Ludzie] jedliby odchody zamiast pożywienia,
-
Kupowaliby nasiona bawełny za cenę tkaniny
I nosili je zamiast odzienia.
Twierdzisz, że zwykli ludzie nie pojmują tego, bo są zaślepieni,
Ale skoro uczą tego znający prawdę,
-
To zwykli ludzie posiadają taką wiedzę.
Czemu więc nadal nie rozumieją?
Jeśli sądzisz, że wiedza zwykłych ludzi nie jest rzetelna,
Znaczy to, że ich postrzeganie przejawionego jest nieprawdziwe.
-
„Jeśli ich wiedza nie jest wiarygodna,
Czy wszystko, co poznane z jej pomocą, jest fałszem?
Wtedy kontemplowanie pustki
Traci wszelki sens”.
-
Nie rozpoznawszy złudnych zjawisk
Nie można pojąć ich nieistnienia.
Gdy zaś zjawisko jest fałszywe,
Jego nieistnienie też jest fałszywe.
-
Jak wtedy, gdy we śnie umiera syn.
Myśl: „On nie istnieje”
Zapobiega powstaniu myśli o jego istnieniu,
A w dodatku obie myśli są fałszywe.
-
Dlatego, co wynika z analizy,
Nic nie istnieje bez przyczyny
I nie jest zawarte ani w szczególnych warunkach,
Ani w [warunków] sumie .
-
Nic nie przybywa znikąd,
Nic nie pozostaje i nic nie odchodzi.
Na czym polega różnica między iluzją
A tym, co głupcy uważają za rzeczywistość?
-
Zrodzone z iluzji
I wywołane przyczyną,
Skąd przychodzi i dokąd odchodzi?
Rozważ to.
-
Czy może sztuczne [zjawisko], podobne odbiciu w zwierciadle,
Posiadać prawdziwy byt,
Skoro istnieje tylko w ścisłym związku z innymi warunkami
I znika, gdy ich brak?
-
Czy potrzebna jest przyczyna temu,
Co i tak istnieje?
A jeśli coś nie istnieje,
Czy potrzebna jest przyczyna?
-
Nawet z powodu miliona przyczyn
[Coś, co nie istnieje], nie da się zmienić.
Jak może coś, w tym stanie, zaistnieć?
I co jeszcze może powstać?
-
Nie ma bytu i niebytu równocześnie.
Kiedy zatem powstaje byt ?
Przecież niebyt nie znika dopóty,
Dopóki nie pojawi się byt.
-
Dopóki niebyt nie zniknie,
Nie może pojawić się byt.
Byt nie może stać się niebytem,
Bo znaczyłoby to, że ma podwójną naturę.
-
A zatem nie ma
Ani powstawania, ani ustania;
Dlatego też cały ten świat
Nie powstaje ani nie zanika.
-
Formy istnienia są jak marzenia senne;
Gdy się im przyjrzeć, przypominają bananowiec.
W rzeczywistości nie ma różnicy
Między tymi, co osiągnęli nirwanę i tymi, co jej nie osiągnęli.
-
Jeśli wszystkie zjawiska są puste,
Co można zyskać i co stracić?
Kto kogo ma czcić?
Kto kim gardzić?
-
Skąd bierze się zadowolenie i cierpienie?
Co przyjemne, a co nieprzyjemne?
Kiedy szukasz prawdziwej natury,
Czym jest pragnienie i czego pragniesz?
-
Rozmyślając o świecie i czujących istotach
[Zadaj sobie pytanie] — kto umiera?
Kto się rodzi? Kto istnieje?
Kto czyim jest krewnym i przyjacielem?
-
Niech wszyscy wraz ze mną zrozumieją,
Że wszystko jest jak przestrzeń!
Ale oni sieją niezgodę
I radują się od święta.
-
Szukając szczęścia,
Postępują źle,
Żyją, nieszczęśliwi, w smutku i rozpaczy,
Zabijają i ranią jeden drugiego.
-
I choć wiele razy trafiają do dobrych światów,
Gdzie ciągle doznają rozkoszy,
Po śmierci trafiają w światy złe,
W których zaznają mąk okrutnych.
-
Sansara pełna jest pułapek
I nie ma w niej [absolutnej] prawdy.
[Sansara] pełna jest sprzeczności,
Nie miejsce w niej na prawdziwą rzeczywistość.
-
Są tam oceany szaleńczych,
Z niczym nieporównywalnych cierpień.
Siły są tam mizerne,
A życie szybko upływa.
-
Tam, wśród zabiegów o zdrowie i długowieczność,
W głodzie, zmęczeniu i znoju,
Wśród snów i nieszczęść,
W jałowych związkach z głupcami
-
Życie przelatuje burzliwie i bez pożytku,
Choć niełatwo uzyskać prawdziwe zrozumienie.
Jak zatem wyzbyć się
Nawykowego rozproszenia [umysłu]?
-
Tam Mara usiłuje
Strącić [istoty] w złe światy.
Wiele tam fałszywych dróg,
A zwątpienie niełatwo pokonać.
-
Trudno znów zyskać pomyślne [ludzkie wcielenie],
A pojawienie się Buddy to wielka rzadkość.
Ciężko wznieść tamę na drodze rzeki kleśa.
Niestety: strumień cierpień nie ma końca.
-
Litość budzą istoty
Unoszone [tym] strumieniem cierpień,
Bo, znosząc wielkie niedole,
Swych męczarni pojąć nie mogą.
-
[Tam] niektórzy asceci wielokrotnie spłukują się wodą,
By potem wchodzić w ogień.
Mają się za szczęśliwych,
Choć ich męki są ogromne.
-
Istoty żyją tak, jakby
Nie były gotowe na starość i śmierć.
Okropne nieszczęścia spadają im na barki,
A śmierć to największe z nieszczęść.
-
Kiedy więc zdołam przynieść ulgę
Istotom dręczonym ogniem cierpień?
[Kiedy ugaszę go] deszczem szczęścia,
Spadającym z obłoków mej zasługi?
-
Gdy zgromadzę zasługę,
Nie chwytając tego, [co] względne,
Czy zdołam odsłonić prawdę o pustce
Tym, których fałszywe poglądy bazują na względności?
Taki jest dziewiąty rozdział Bodhiczaria-awatara,
zatytułowany Paramita mądrości.
Przypisy
- 1
- Skt. Prajňâ
- 2
- Paňjikâ, w. 179: „I [kontemplujący i zwykli ludzie] uważają, że iluzja, miraż, odzwierciedlenie miasta gandharw i inne przykłady (drstana), które wymienił Błogosławiony w sutrach, wyzbyte są rzeczywistej natury”.
- 3
- Paňjikâ, w. 181: „nagromadzenie (skandha) i inne”.
- 4
- Paňjikâ, w. 187: „W rzeczywistości ma ona inną formę bytu, niż wewnętrzny (anatara) aspekt umysłu, który jest [aspektem] poznającym (grahaka)”.
- 5
- Tej linijki nie ma w tybetańskim przekładzie.
- 6
- Geshe Kelsang Gyatso, Meaningful to Behold, w. 301: „Załóżmy, że istnieje pewien gatunek gryzoni, które zimą kąsają ludzi i zwierzęta. Jad ten nie działa natychmiast, lecz dopiero na wiosnę, więc człowiek może poczuć ukąszenie gryzonia, ale nie rozumieć, że jad wniknął w jego ciało. Z początkiem wiosny zaczyna odczuwać ból. Wie, że przyszła wiosna i przypomina sobie, że zimą ugryzł go gryzoń. Bazując na tych przesłankach, wyciągnie słuszny wniosek, że jad dostał się do jego ciała razem z ukąszeniem gryzonia”.
- 7
- Zgodnie z Paňjikâ, w. 192, jako „inne warunki” rozumiemy zdolność przewidywania przyszłości oraz zdolności ponadzmysłowe, na przykład czytanie w myślach. W sporze tym chodzi o to, że jeśli w określonych warunkach umysł zdolny jest widzieć umysły innych ludzi, powinien widzieć również sam siebie.
- 8
- Zgodnie z Paňjikâ, w. 200 ten słup zrobiony jest z drewna i poświęcony mantrami.
- 9
- Zgodnie z Paňjikâ, w. 205 jako „podobne [nauki]” rozumie się nauki Kanady, znanego także jako Kaśjapa. Założył on szkołę Wajszeszika, podzielającą filozofię Nijaka. Nauczał, że świat zbudowany jest w całości z atomów.
- 10
- W niektórych wydaniach „Bodhiczaria-awatary” kolejność wierszy została naruszona, i wiersze 44-46 wstawione są między 48 i 52, co narusza sens wywodu.
- 11
- Paňjikâ, w. 208 „Aria Maudgalijajana, Aria Angulimała i inne”.
- 12
- Zgodnie z Abhidharmakoszą istnieją dwa rodzaje niewiedzy: związane z kleśa i niezwiązane z kleśa.
- 13
- Zgodnie z Paňjikâ, w. 209, pod pojęciem „ten lub ów” rozumie się albo Cztery Szlachetne Prawdy, które mogą być obiektem przywiązania, albo owoce medytacji o Czterech Szlachetnych Prawdach.
- 14
- Tyb.(nyon.mongs), dosł.: „choroby”, „męki”, „zabrudzenia”, „paskudztwa”, „jady”, „trucizny”: niedobre dharmy lub niesprzyjające duchowemu doskonaleniu czynniki świadomości, które przeszkadzają w zrozumieniu prawdy i wywołują cierpienie. Choć w różnych odłamach buddyzmu przyjęte są różne klasyfikacje kleśa, zazwyczaj przyjmuje się podział na trzy typy: niewiedzę (skr. Moha, avidya: tyb. ma.rig.pa), pożądanie (skr. râga; tyb. dod.chags) i odraza (skr. dveşa; tyb. zhe.sdang). Ich pochodne to m.in..: duma (skr. mâna; tyb. nga.rgyal), zawiść (skr. irşya; tyb. phrag.dog), zwątpienie, lenistwo, niespokojna świadomość oraz fałszywe poglądy. Prawo karmy, które prowadzi do nowych egzystencji, działa tylko wtedy, gdy kleśa są obecne, zatem kleśa łącznie z karmą stanowią przyczynę sansary. Kleśa można wykorzenić, wypracowując przeciwstawne właściwości, np. rozmyślając o zgubnych następstwach działań pod wpływem kleśa. Kleśa przezwycięża się, mówiąc najogólniej, duchową praktyką.
- 15
- Tyb.: „jak w garnku i tym podobnym”.
- 16
- W tybetańskim przekładzie mówi się nie o stopie, lecz o ręce.
- 17
- Tyb.: „ponieważ w kierunkach nie ma części, są one podobne do przestrzeni, zatem, atomy nie istnieją”.
- 18
- Paňjikâ, w. 250: „tj. analiza i obiekt analizy”.
- 19
- Paňjikâ, w. 251: „tj. poznanie i obiekt poznania”.
- 20
- Według A.Berzin Bodhisattvacharya — avatara (tłum.z sanskrytu 2005; rozdz. IX, w. 127); guny — uniwersalne składniki: sattwa/przyjemność, radżas/ból i tamas/neutralność
mahajana.net