Szantidewa

Bodhiczaria-awatara
czyli
Paramita mądrości

Przekład z języka rosyjskiego: Alicja Godawa
Korekta: Barbara Chojnacka

Rozdział IX
Paramita mądrości1

  1. Wszystkie te [paramity]
    Przedstawił Muni by [osiągnąć] mądrość.
    Niechaj więc rozwinie mądrość
    Ten, kto pragnie usunąć cierpienia.
  2. Względna i najwyższa [prawda],
    Oto dwa rodzaje rzeczywistości.
    Najwyższa rzeczywistość [jest] nieosiągalna dla rozumu,
    Bowiem rozum zwą względnym.
  3. Dlatego też ludzie dzielą się na dwa typy:
    Joginów i zwykłych ludzi.
    Przekonania zwykłych ludzi
    Podważa [doświadczenie] joginów.
  4. Z powodu różnicy w stopniu poznania
    Najwyżsi jogini podważają [poglądy] niższych,
    Ale jedni i drudzy stosują te same przykłady2
    Niezależnie od tego, co chcą udowodnić.
  5. Postrzegając zjawiska, zwykli ludzie
    Uważają je za realne, nie zaś za złudne.
    Właśnie na tym polega różnica
    Między joginami a zwykłymi ludźmi.
  6. Nawet istnienie obiektów świadomości zmysłowej, na przykład form,
    Ustala się mocą powszechnej zgody, a nie rzetelnej wiedzy.
    Taka zgodność jest równie bezpodstawna,
    Co ogólnie przyjęte widzenie nieczystego czystym.
  7. Aby przybliżyć zwykłych ludzi do zrozumienia,
    Opiekun nauczał o „rzeczach”3.
    W istocie nie są one [nawet] chwilowe, a jeśli [są chwilowe] warunkowo,
    To widać w tym sprzeczność.
  8. We względnej prawdzie joginów nie ma sprzeczności,
    Bo [lepiej] niż zwykli ludzie poznali rzeczywistość.
    Gdyby było inaczej, zwykli ludzie mogliby podważyć
    Przekonanie [joginów] o nieczystości kobiecego ciała.
  9. „Czyż iluzoryczny Zwycięzca może być źródłem
    Takich samych zasług, jak Budda, co istnieje naprawdę?
    A jeśli istota jest iluzoryczna,
    Jak ponownie odradza się zmarły?”
  10. Nawet złudzenie trwa dopóty,
    Dopóki trwa nagromadzenie warunków.
    Czy istota istnieje naprawdę
    Tylko dlatego, że strumień jej [świadomości] jest długotrwały?
  11. „Skoro świadomość nie istnieje, nie ma [nic złego]
    W zabójstwie iluzorycznego człowieka”.
    Ponieważ istoty posiadają iluzję świadomości,
    Wady i zalety pojawią się na pewno.
  12. „Powstanie złudnej świadomości jest niemożliwe,
    Gdyż mantry i zaklęcia nie mogą jej stworzyć”.
    Iluzje powstają z powodu różnych warunków,
    Dlatego też iluzje są rozmaite.
  13. Jedna przyczyna nie zdoła stworzyć wszystkiego!
    „Skoro można osiągnąć nirwanę z absolutnego punktu widzenia,
    A ze względnego —
    Po dawnemu błądzić w sansarze,
  14. Nawet Budda pozostanie w kręgu [sansary].
    Po co zatem trzymać się ścieżki Bodhisattwów?”
    Dopóki nie odetnie się uwarunkowań,
    Dopóty nie ustaną też iluzje.
  15. Gdy usunąć zbiór uwarunkowań,
    Nie powstanie nawet względna rzeczywistość.
    „Skoro iluzoryczna świadomość nie istnieje,
    Kto może postrzegać iluzję?”.
  16. Jeżeli złudzenia nie istnieją,
    Nie da się nic postrzec;
    Nawet jeśli iluzja to aspekt samego umysłu,
    Przybiera ona inną formę bytu4.
  17. „Jeżeli umysł to iluzja,
    Co i przez co jest postrzegane?”
    Opiekun świata powiedział:
    Umysł nie może zobaczyć umysłu.
  18. Ostrze miecza nie może przeciąć się samo,
    Tak samo umysł [nie widzi siebie].
    „Umysł oświetla sam siebie
    Jak lampa”.
  19. Lampa nie oświetla samej siebie
    Dlatego, że ciemność nie może jej skryć.
    „Błękit błękitnego przedmiotu, w odróżnieniu od kryształu,
    Nie zależy od niczego więcej.
  20. Tak, więc niektóre rzeczy zależą od innych,
    A niektóre są niezależne”.
    Ale gdy brak błękitu,
    Jak nie-błękitne może stać się samo z siebie błękitne5?
  21. To, że lampa sama się oświetla,
    Zrozumiałe jest dzięki wiedzy,
    Ale kto rozpoznaje,
    Że umysł oświetla sam siebie?
  22. Skoro nikt nie może zobaczyć,
    Czy umysł oświetla się czy nie,
    Rozważania te są równie bezcelowe,
    Co [ocenianie] urody córki bezpłodnej kobiety.
  23. „Skoro samoświadomość nie istnieje,
    Jak powstaje wspomnienie?”
    Wspomnienie powstaje ze związków z innymi przeżyciami,
    Tak jak wspomnienie o szczurzym jadzie6.
  24. „Umysł oświetla sam siebie, potrafi widzieć
    Bo, obdarzony innymi warunkami7”.
    Dzięki magicznej maści do oczu
    Można zobaczyć [zakopany w ziemi] garnek, ale nie samą maść.
  25. [Zjawiskom] ujrzanym, usłyszanym i poznanym przez umysł
    Nie zaprzeczamy.
    Należy natomiast porzucić myśl
    O ich rzeczywistym istnieniu, bo niesie ona cierpienie.
  26. Sądzicie, że iluzja nie różni się od umysłu
    A zarazem odróżnia się od niego.
    Skoro jest jednak realna, jak może nie różnić się [od umysłu]?
    A jeśli się [odeń] nie różni, jak może istnieć?
  27. Chociaż iluzja nie istnieje w rzeczywistości, można ją ujrzeć.
    Tak samo jak obserwującego — umysł.
    „Sansara ma podstawy w rzeczywistości,
    Bo w przeciwnym razie byłaby jak przestrzeń”.
  28. Jak może coś, co nie istnieje realnie,
    Wpływać na rzeczywistość?
    Wszak twierdzisz,
    Że umysł nie wiąże się z rzeczywistymi obiektami i jest osobny.
  29. Gdyby umysł nie był związany z obserwatorem,
    Wszystkie istoty byłyby Tathagatami.
    Po cóż by wtedy rozważać
    Czy istnieje tylko umysł?
  30. „Nawet, gdy przyznamy, że wszystko jest jak iluzja,
    Czy uwolni to nas od kleśa?
    Przecież namiętność do wyobrażonej kobiety
    Może obudzić się w tym, kto ją wyczarował”.
  31. Czarodziej ten nie wytępił w sobie nawyku wytwarzania kleś
    W stosunku do widzialnych obiektów,
    Więc kiedy widzi [iluzoryczną kobietę],
    Jego zdolność postrzegania jej pustej [natury] jest słaba.
  32. Pielęgnacja tendencji do postrzegania pustki
    Zmniejsza skłonność uznawania bytu za prawdziwą rzeczywistość,
    A wprawianie się w myśli: „Nic nie istnieje” powoduje, że
    Zanika też tendencja do postrzegania pustki.
  33. „Twierdzenie, że zjawiska nie istnieją naprawdę,
    Oznacza, że nie można ich dostrzec.
    Jak zatem nie-byt, wyzbyty podstaw,
    Może jawić się umysłowi?”
  34. Umysłowi nie jawi się
    Ani byt, ani nie-byt.
    A ponieważ nie ma innej możliwości
    Umysł, pozbawiony obiektów, doznaje głębokiego wyciszenia.
  35. Klejnot i drzewo spełniające życzenia
    Ziszczają oczekiwania istot,
    Tak też Zwycięzcy przybywają na ten świat
    Dzięki modlitwom uczniów, którzy wiedzą.
  36. Nawet wiele lat
    Po śmierci zaklinacza węży
    Filar przezeń wzniesiony i poświęcony8
    Powstrzymuje działanie jadu.
  37. A filar ciała Zwycięzcy,
    Wzniesiony dzięki doskonałym czynom Bodhisattwy,
    Nadal spełnia wszelkie zadania
    Nawet gdy Bodhisattwa odszedł w nirwanę.
  38. „Jak może dać owoce
    Czczenie tego, co nie ma świadomości?”
    Nauki mówią, że wielbienie przebywającego w [sansarze]
    I odchodzącego w nirwanę jednakie przynosi zasługi.
  39. Zgodnie z tekstami owoc czci istnieje
    Ze względnego i ostatecznego punktu widzenia,
    [Dlatego też ofiara dla iluzorycznego Buddy]
    Przynosi te same owoce, co hołdowanie prawdziwie istniejącemu.
  40. „Zrozumienie [Czterech Szlachetnych] Prawd prowadzi do wyzwolenia,
    Po co więc zrozumienie pustki?”
    Zgodnie z tekstami bez tego
    Nie można osiągnąć Przebudzenia.
  41. „Mahajana nie zawiera autentycznych [nauk]”.
    Jak dowiedziesz prawdziwości twych tekstów?
    „Ich autentyczność obaj uznajemy” ?
    Oznacza to, że najpierw nie były prawdziwe nawet dla ciebie!
  42. Założenia, zgodnie z którymi ufasz swej tradycji,
    Można odnieść również do Mahajany.
    [A] skoro [nauki] uważa się za autentyczne
    Wyłącznie na podstawie uznania obu stron,
    Wedy i inne [nauki]9 także będą prawdziwe.
  43. Skoro twierdzisz, że Mahajana [nie jest autentyczna,
    Bo] zawiera sprzeczności,
    Odrzuć teksty swojej tradycji
    Bowiem podważają je innowiercy,
    A niektóre części i wyznawcy, i przeciwnicy10.
  44. Skoro uważacie za Słowo Buddy
    Wszystkie sentencje zgodne z sutrami,
    Dlaczego nie wyznajecie Mahajany,
    Która pod wieloma względami jest podobna do waszych sutr?
  45. Uważacie cały [kanon Mahajany] za niepełnowartościowy,
    Tylko dlatego, że jedna część jest nie do przyjęcia.
    Czemu zatem nie uznać [całego kanonu] za Słowo Buddy
    Dlatego, że jedna część podobna jest do sutr?
  46. Jak można nie uznać nauk,
    Których głębi nie pojmują nawet tacy jak Mahakaśjapa,
    Tylko dlatego, że ty nie potrafisz
    Ich pojąć?
  47. Wskazania są korzeniem dla zakonników
    Lecz trudno być prawdziwym mnichem,
    A umysłom, które znajdują oparcie we względnej rzeczywistości,
    Trudno osiągnąć nirwanę.
  48. Powiadasz, że wyzwolenie osiąga się, usuwając kleśa.
    Zatem powinno ono nastąpić zaraz po tym [fakcie].
    Lecz to oczywiste, że siła karmy ogarnia też tych11,
    Którzy wolni są od kleś.
  49. Z pewnością jeśli brak pragnień,
    Nie ma też przywiązania do łańcucha odrodzeń.
    Lecz czy nie może pragnienie12, tak jak niewiedza,
    Istnieć [w umyśle] wyzbytym kleś?
  50. Pragnienie bierze się z odczuwania,
    Uczucia tkwią w nim na pewno.
    Umysł, który napotyka obiekty,
    Będzie chwytać za ten lub ów przedmiot13.
  51. Umysł nieświadom pustki
    Trwa w utajeniu i nie od razu się przejawia,
    Tak samo, jak w przypadku bezwiednego samadhi.
    Dlatego trzeba kontemplować pustkę.
  52. [Skłonność Bodhisattwy], by pozostawać w sansarze dla tych,
    Którzy cierpią z powodu zaciemnień,
    Osiąga się uwalniając się z przywiązania i lęku
    Oto owoc urzeczywistnienia pustki.
  53. Nie ma więc powodu
    By podważać [nauki] o pustce.
    I dlatego bez obaw
    Należy pustkę kontemplować.
  54. Pustka to środek na zaciemnienia, [wywołane]
    Zasłonami z kleś14 i poznawalnego.
    Jak więc mogą ci, co chcą szybko osiągnąć wszechwiedzę,
    Odmawiać kontemplowania pustki?
  55. Należy bać się tego,
    Co przynosi cierpienia.
    Pustka uśmierza cierpienia,
    Zatem nie ma powodu do obaw.
  56. Gdyby istniało rzeczywiste „ja”,
    Wszystko mogłoby być źródłem lęku
    Lecz jeśli „ja” nie istnieje,
    Któż doświadczy strachu?
  57. Zęby, włosy, nogi — to nie „ja”.
    „Ja” — to nie kości i krew,
    Nie śluz i nie ślina,
    Nie ropa i nie limfa.
  58. „Ja” — to nie sadło i pot,
    Nie tłuszcz i nie wnętrzności.
    Organy jamy brzusznej — to także nie „ja”,
    „Ja” — to nie mocz ni odchody.
  59. Ciało i ścięgna — to nie „ja”.
    „Ja” — to nie ciepło [ciała] i nie wiatr.
    Otwory ciała — to również nie „ja”,
    Sześciu świadomości nijak nie uznasz za „ja”.
  60. Gdyby „ja” było świadomością dźwięku,
    Dźwięk byłby postrzegany bez przerwy
    Lecz jeśli brak obiektu świadomości, co poznaje [„ja”]?
    Czy można je wtedy nazwać świadomością?
  61. Gdyby to, co nie poznaje, było świadomością,
    Mógłby nią być kawałek drewna,
    Więc to oczywistość,
    Że świadomość nie istnieje bez obiektu.
  62. Dlaczego to, co postrzega widzialne obrazy,
    Nie może ich słyszeć?
    „Skoro dźwięk jest nieobecny,
    Nie ma jego świadomości”.
  63. Jak coś, co ma naturę postrzegania dźwięku,
    Może postrzegać widzialne kształty?
    „Jeden i ten sam człowiek może uznać się za ojca i syna”
    Lecz nie odpowiada to rzeczywistości,
  64. Ponieważ sattwa, radża i tamas
    Nie są ani ojcem, ani synem.
    Co więcej, natura [postrzegania widzialnych form]
    Nie ma związku ze świadomością dźwięku.
  65. Skoro [świadomość] ta jak aktor przybiera różne oblicza
    Jest zmienna.
    Jeśli zaś jest [jedna, lecz] właściwe jej są różne stany,
    Jest to zaiste jedność niebywała!
  66. Skoro oblicza te są nieprawdziwe,
    Opisz jej prawdziwą naturę.
    Jeżeli jest to natura świadomości,
    Wszystkie istoty są jednakowe.
  67. [Zatem istota,] mająca świadomość
    I [istota] jej wyzbyta
    Nie różnią się, czyli ich byt jest jednakowy.
    Jeśli różnice są nieprawdziwe, na czym polega podobieństwo?
  68. [Istota] wyzbyta świadomości nie jest „ja”,
    Bo nie ma w niej świadomości tak jak w skrawku materiału i innych rzeczach15.
    Gdyby [pozbawione świadomości] „ja” mogło postrzegać dzięki [odrębnej] świadomości,
    Przestając uświadamiać sobie cokolwiek, unicestwiłoby się.
  69. Skoro atman nie podlega zmianom,
    Na co mu świadomość?
    Wtedy nawet przestrzeń, bierna i nieświadoma,
    Może mieć naturę atmana.
  70. „Skoro atman nie istnieje,
    Niemożliwy jest związek między działaniem i jego skutkiem,
    Bo kto, skoro działający przestanie istnieć,
    Zbierze owoc [działania]?”
  71. Obaj zgodnie przyznajemy,
    Że działanie i owoc mają różne podstawy
    I że atman nie wpływa na to.
    Po co więc to roztrząsać?
  72. Nie można zobaczyć
    Przyczyny związanej z rezultatem.
    I tylko w kontekście jednolitego strumienia świadomości
    Można powiedzieć, że działający zbierze owoc [działania].
  73. Myśli przyszłe i minione nie są „ja”
    Bo nie istnieją teraz.
    Gdyby myśli teraźniejsze stanowiły „ja”,
    Po ich zaniku „ja” przestawałoby istnieć.
  74. Pień bananowca
    Staje się niczym, gdy rozrąbać go na części,
    Tak i „ja” okazuje się nie-bytem,
    Jeśli poddać je rozbiorowi.
  75. „Jeżeli nie ma czujących istot,
    Wobec kogo [rozwijać] współczucie?”
    Wobec tych, których z powodu złudzeń obdarzamy istnieniem.
    Jest to dopuszczalne, by osiągnąć cel [stan buddy].
  76. „Jeśli nie ma czujących istot, kto [dąży do celu]?”
    Dążenie też z pewnością bierze się ze złudy,
    Niemniej jednak, by usunąć cierpienie,
    Złudzenia celu nie odrzuca się.
  77. Chwytanie „ja”, przyczyna cierpienia,
    Żywi się złudzeniem jaźni.
    Jeśli taki rezultat jest nieunikniony,
    Najlepiej medytować nad bezjaźniowością.
  78. Ciało — to nie stopy i nie łydki.
    Biodra i pośladki — to nie ciało.
    Brzuch i plecy — to nie ciało.
    Pierś i ręce też nie są ciałem.
  79. Ciało — to nie dłonie i boki.
    Pachwiny i ramiona — to nie ciało.
    Szyja i głowa — to też nie ciało.
    Czymże zatem jest ciało?
  80. Jeśli ciało istnieje w przestrzeni
    Zajmowanej jego członkami,
    A członki — w przestrzeni zajętej przez ich części,
    Gdzie podziewa się ciało samo w sobie?
  81. Gdyby całe ciało
    Znajdowało się w rękach i reszcie członków,
    Wówczas byłoby tyle ciał,
    Ile rąk i całej reszty.
  82. Ciała nie ma ani wewnątrz, ani na zewnątrz [jego części].
    Jak więc może być ono w rękach i innych członkach?
    Nie istnieje [też] poza rękami i innymi organami.
    Gdzie zatem można je odnaleźć?
  83. A więc ciało nie istnieje.
    Mimo to, z powodu szczególnej konfiguracji [członków],
    Powstaje złudzenie obrazu ciała
    Tak jak przy spojrzeniu na słup tworzy się obraz człowieka.
  84. Dopóki warunki są zachowane,
    Dopóty ciało jawi się jako człowiek.
    Dopóki obecne są ręce i inne [części],
    Dopóty właśnie w nich widzimy ciało.
  85. Stopa również nie istnieje,
    Bo jest tylko zbiorem palców16.
    Palec takoż, bo jest tylko zbiorem stawów,
    I staw, bo też składa się z części.
  86. Części można podzielić na atomy,
    Atom na fragmenty skierowane [w różnych kierunkach]
    Takie fragmenty to pusta przestrzeń, bo nie mają części,
    Zatem atom nie istnieje17.
  87. Czy myślący człowiek
    Przywiąże się do ciała podobnego sennemu marzeniu?
    Jeśli ciało nie istnieje,
    Czym jest kobieta i mężczyzna?
  88. Jeśli cierpienie ma rzeczywistą naturę,
    Dlaczego nie dręczy doświadczających radości?
    Jeśli smaczne jadło to źródło [ prawdziwego] zadowolenia,
    Dlaczego nie raduje przybitych nieszczęściem?
  89. Skoro nie doświadcza się uczuć,
    Bo coś silniejszego je tłumi,
    Jak coś, co nie ma natury doświadczania,
    Może być uczuciem?
  90. „Cierpienie istnieje w nieuchwytnej formie,
    Choć jego objawy są stłumione”.
    Jeśli zadowolenie to [subtelna forma cierpienia],
    Stanowi ono subtelną formę zadowolenia, [a nie cierpienia].
  91. Jeśli cierpienie nie powstaje
    W niesprzyjających warunkach
    Czy nie wynika z tego, że takie „odczucie”
    To po prostu wymysł?
  92. Tak oto analiza per analogiam
    Jest lekiem na fałszywe poglądy,
    Bowiem strawa jogina to koncentracja
    Wyrosła na polu rozmyślań.
  93. Jeśli obiekty i organy zmysłów są oddzielone,
    Czy możliwy jest kontakt między nimi?
    A jeśli nie ma podziału i
    Są one jedną całością, co z czym ma się stykać?
  94. Jeden atom nie może wniknąć w drugi,
    Bo są tych samych rozmiarów i bez wolnej przestrzeni.
    Kiedy nie ma przenikania, nie ma połączenia,
    A jeśli nie ma połączenia, nie ma też kontaktu.
  95. Czy możliwy jest kontakt z czymś,
    Co nie ma części?
    Jeśli kontakt z czymś takim jest możliwy,
    Dowiedź tego!
  96. Skoro świadomość jest niematerialna,
    Nie może wejść w kontakt.
    Zbiór [elementów] nie zdoła z niczym wejść w kontakt,
    Bo nie istnieje naprawdę, co wykazano wcześniej.
  97. Jeżeli nie ma kontaktu,
    Jak może powstać uczucie?
    Po co więc się zadręczać?
    Kto komu może przysporzyć cierpienia?
  98. Skoro nie ma odczuwającego,
    I skoro uczucie też nie istnieje,
    Dlaczego, widząc to,
    Nie porzucisz pragnień?
  99. Natura widzialnego i namacalnego
    jest jak mara senna i diabelska sztuczka;
    Jeśli uczucie pojawia się wraz ze świadomością,
    Jak może być przez nią postrzegane?
  100. Powstałe wcześniej może pamiętać późniejsze,
    Lecz nie może go doznać.
    [Uczucie] nie może doświadczać samego siebie,
    I nie może być doświadczane przez coś innego.
  101. Doświadczający nie istnieje.
    Oznacza to, że tak naprawdę uczucia nie istnieją.
    Komu więc może przynieść uszczerbek
    Ten zbiór wyzbyty „ja”?
  102. Umysł nie przebywa ani w organach zmysłów,
    Ani w formach, ani w innych obiektach zmysłowych, ani między nimi.
    Nie znajdziesz go ani wewnątrz, ani na zewnątrz [ciała],
    Ani w innych miejscach.
  103. [Umysł], który nie przebywa ani w ciele, ani w innych miejscach,
    Niezłączony z ciałem i odeń nieoddzielony,
    Nie może istnieć,
    Zatem istoty są z natury wolne.
  104. Jeśli wiedza powstaje wcześniej niż to, co poznajemy,
    Od czego zależy jej powstanie?
    Jeśli wiedza pojawia się równocześnie z poznawanym,
    Od czego zależy jej powstawanie?
  105. Jeżeli wiedza powstaje później niż to, co poznajemy,
    Skąd się bierze?
    W ten sposób dowodzi się,
    Że nie może powstać żadne zjawisko.
  106. Skoro względna prawda nie istnieje,
    Jak mogą istnieć dwie prawdy?
    A jeśli istnieje ona mocą innej względnej prawdy,
    Jak istoty mogą osiągnąć nirwanę?”
  107. [Prawda względna] to wymysł innego umysłu.
    Nikt nie polega [wyłącznie] na własnej względnej prawdzie.
    Skoro coś [zostało] ustalone, to istnieje;
    Jeśli nie, to nie istnieje, w tym także prawda względna .
  108. Wyobraźnia i wyobrażenia
    To dwie rzeczy wzajemnie związane.
    Każda analiza porównawcza
    Opiera się [na tym, co] powszechnie uznane.
  109. „Jeżeli analiza porównawcza
    Stanowi przedmiot innej analizy,
    Którą też można poddać analizie,
    Będzie to proces bez końca”.
  110. Jeśli poddać analizie przedmiot analizy porównawczej,
    Zabraknie podstawy do analizy,
    A skoro nie będzie podstawy, analiza nie nastąpi.
    Oto, co zwane jest nirwaną.
  111. Ten, kto twierdzi, że obie18 rzeczywiście istnieją,
    Jest w skrajnie trudnym położeniu.
    Bo skoro poznawalne [obiekt] istnieje z racji wiedzy,
    Jak ustala się prawdziwe istnienie wiedzy?
  112. Jeśli wiedza istnieje z powodu poznawanego [obiektu],
    Jak ustalić, czy poznawane istnieje naprawdę?
    Skoro jedno warunkuje drugie,
    Żadne nie istnieje naprawdę.
  113. „Jeżeli bez syna nie ma ojca,
    Jak może zrodzić się syn?”
    Gdy nie ma syna, nie ma i ojca,
    Tak samo te dwa19 nie istnieją naprawdę.
  114. „Kiełek powstaje z nasienia,
    I to on wskazuje na obecność nasienia.
    Dlaczego zatem wiedza powstająca z tego, co poznawane,
    Nie może świadczyć o tym, że poznawane rzeczywiście istnieje?”
  115. Istnienie nasienia ustala się
    Przy pomocy wiedzy, a nie kiełka,
    Jakim sposobem rozpoznaje się istnienie wiedzy,
    Skoro autentyczność poznawanego [obiektu]
    Ustala się z pomocą tej wiedzy?
  116. Zwykli ludzie widzą wszystkie przyczyny
    Poprzez proste postrzeganie,
    Choć lotos, jego pęd i inne [części],
    Powstają z różnorodnych przyczyn.
  117. „Skąd się bierze różnorodność przyczyn?”
    Z różnorodności przyczyn poprzedzających.
    „Jak przyczyna może zrodzić owoc?”
    Z powodu poprzedzających przyczyn.
  118. „Iszwara to przyczyna świata.”
    Wyjaśnij zatem kim jest Iszwara!
    Jeśli on — to elementy,
    Po co zadręczać się innym imieniem?
  119. Ziemia i inne elementy są liczne,
    Nie są wieczne, nie mają siły twórczej i boskiej natury.
    Można po nich stąpać, są one nieczyste.
    [Zatem] nie są Iszwarą.
  120. Iszwara nie jest przestrzenią, bo nie ma ona twórczej mocy,
    Nie jest też atmanem, co odrzucono wcześniej.
    Jak można opisać niepojętą twórczość
    Niepojętego Iszwary?
  121. Co zamierza on stworzyć?
    Czy [zamierza stworzyć] atmana?
    To czyżby atman, ziemia i inne elementy, a także Iszwara nie byli wieczni?
    Wiedza powstaje z poznawalnego i nie ma początku.
  122. Zadowolenie i cierpienie są owocami działań,
    Powiedz zatem, co stworzył Iszwara?
    Jeśli przyczyna nie ma początku,
    Jak może mieć początek jej owoc?
  123. Jeśli nie zależy on od niczego,
    Dlaczego nie tworzy nieprzerwanie?
    A jeśli wszystko jest przezeń stworzone,
    Od czego on sam może zależeć?
  124. Jeśli zależy od zbioru warunków,
    Nie jest praprzyczyną.
    Nie może nie tworzyć, kiedy zachodzą te warunki,
    I nie może tworzyć, gdy ich brak.
  125. Jeśli Iszwara czyni wbrew swej woli,
    Znaczy to, że zależy od czegoś.
    A jeśli pragnie tworzyć, zależy od pragnienia.
    Czy taki stwórca jest wszechmogący?
  126. Przekonanie o stałości atomów
    Odrzucono już wcześniej.
    Wyznawcy szkoły Sankhya uważają,
    Że pramateria to wieczna przyczyna świata.
  127. Guny — sattwa, radżas i tamas20
    W równowadze
    Zwą się pramaterią.
    Powiada się, że świat powstaje z naruszenia tej równowagi.
  128. [Twierdzenie], że jedność ma potrójną naturę, jest nielogiczne
    Zatem pramateria nie istnieje.
    Podobnie [teza], że guny nie istnieją ?
    Bo każdy musi składać się z trzech części składowych.
  129. Jeśli nie ma gunów,
    Istnienie dźwięków i innych obiektów dalekie jest od prawdy!
    Nie da się również znaleźć zadowolenia
    W nieożywionym, na przykład w tkaninach.
  130. Powiadasz, że te rzeczy mają charakter przyczyny.
    Czyż nie rozważaliśmy tego wcześniej?
    Według ciebie przyczyną jest zadowolenie i inne wrażenia,
    Lecz tkanina nie jest skutkiem tej przyczyny.
  131. Tkanina stanowi raczej źródło zadowolenia i innych wrażeń,
    Ale skoro nie istnieje, zadowolenie też nie istnieje.
    Nie można udowodnić, że zadowolenie i inne wrażenia
    Są stałe.
  132. Jeśli zadowolenie istnieje naprawdę,
    Czemu nie odczuwa się go stale?
    Jeśli mówicie, że staje się nieuchwytne,
    Nie może być raz „grube”, raz subtelne.
  133. „Staje się ono subtelne, gdy opuszcza „gruby” stan.
    Jego subtelna i „gruba” forma nie są trwałe”.
    Dlaczego tym samym,
    Nie uznajecie wszystkich zjawisk za nietrwałe?
  134. Jeżeli „gruba” forma to zadowolenie,
    Wówczas niestałość zadowolenia jest oczywista.
    Jeżeli sądzisz, że nieistniejące nie pojawia się,
    Ponieważ w ogóle nie istnieje,
  135. Wbrew swym oczekiwaniom utrzymujesz,
    Że to, co się pojawiło, wcześniej nie istniało.
    Lecz gdyby skutek zawierał się w przyczynie,
    [Ludzie] jedliby odchody zamiast pożywienia,
  136. Kupowaliby nasiona bawełny za cenę tkaniny
    I nosili je zamiast odzienia.
    Twierdzisz, że zwykli ludzie nie pojmują tego, bo są zaślepieni,
    Ale skoro uczą tego znający prawdę,
  137. To zwykli ludzie posiadają taką wiedzę.
    Czemu więc nadal nie rozumieją?
    Jeśli sądzisz, że wiedza zwykłych ludzi nie jest rzetelna,
    Znaczy to, że ich postrzeganie przejawionego jest nieprawdziwe.
  138. „Jeśli ich wiedza nie jest wiarygodna,
    Czy wszystko, co poznane z jej pomocą, jest fałszem?
    Wtedy kontemplowanie pustki
    Traci wszelki sens”.
  139. Nie rozpoznawszy złudnych zjawisk
    Nie można pojąć ich nieistnienia.
    Gdy zaś zjawisko jest fałszywe,
    Jego nieistnienie też jest fałszywe.
  140. Jak wtedy, gdy we śnie umiera syn.
    Myśl: „On nie istnieje”
    Zapobiega powstaniu myśli o jego istnieniu,
    A w dodatku obie myśli są fałszywe.
  141. Dlatego, co wynika z analizy,
    Nic nie istnieje bez przyczyny
    I nie jest zawarte ani w szczególnych warunkach,
    Ani w [warunków] sumie .
  142. Nic nie przybywa znikąd,
    Nic nie pozostaje i nic nie odchodzi.
    Na czym polega różnica między iluzją
    A tym, co głupcy uważają za rzeczywistość?
  143. Zrodzone z iluzji
    I wywołane przyczyną,
    Skąd przychodzi i dokąd odchodzi?
    Rozważ to.
  144. Czy może sztuczne [zjawisko], podobne odbiciu w zwierciadle,
    Posiadać prawdziwy byt,
    Skoro istnieje tylko w ścisłym związku z innymi warunkami
    I znika, gdy ich brak?
  145. Czy potrzebna jest przyczyna temu,
    Co i tak istnieje?
    A jeśli coś nie istnieje,
    Czy potrzebna jest przyczyna?
  146. Nawet z powodu miliona przyczyn
    [Coś, co nie istnieje], nie da się zmienić.
    Jak może coś, w tym stanie, zaistnieć?
    I co jeszcze może powstać?
  147. Nie ma bytu i niebytu równocześnie.
    Kiedy zatem powstaje byt ?
    Przecież niebyt nie znika dopóty,
    Dopóki nie pojawi się byt.
  148. Dopóki niebyt nie zniknie,
    Nie może pojawić się byt.
    Byt nie może stać się niebytem,
    Bo znaczyłoby to, że ma podwójną naturę.
  149. A zatem nie ma
    Ani powstawania, ani ustania;
    Dlatego też cały ten świat
    Nie powstaje ani nie zanika.
  150. Formy istnienia są jak marzenia senne;
    Gdy się im przyjrzeć, przypominają bananowiec.
    W rzeczywistości nie ma różnicy
    Między tymi, co osiągnęli nirwanę i tymi, co jej nie osiągnęli.
  151. Jeśli wszystkie zjawiska są puste,
    Co można zyskać i co stracić?
    Kto kogo ma czcić?
    Kto kim gardzić?
  152. Skąd bierze się zadowolenie i cierpienie?
    Co przyjemne, a co nieprzyjemne?
    Kiedy szukasz prawdziwej natury,
    Czym jest pragnienie i czego pragniesz?
  153. Rozmyślając o świecie i czujących istotach
    [Zadaj sobie pytanie] — kto umiera?
    Kto się rodzi? Kto istnieje?
    Kto czyim jest krewnym i przyjacielem?
  154. Niech wszyscy wraz ze mną zrozumieją,
    Że wszystko jest jak przestrzeń!
    Ale oni sieją niezgodę
    I radują się od święta.
  155. Szukając szczęścia,
    Postępują źle,
    Żyją, nieszczęśliwi, w smutku i rozpaczy,
    Zabijają i ranią jeden drugiego.
  156. I choć wiele razy trafiają do dobrych światów,
    Gdzie ciągle doznają rozkoszy,
    Po śmierci trafiają w światy złe,
    W których zaznają mąk okrutnych.
  157. Sansara pełna jest pułapek
    I nie ma w niej [absolutnej] prawdy.
    [Sansara] pełna jest sprzeczności,
    Nie miejsce w niej na prawdziwą rzeczywistość.
  158. Są tam oceany szaleńczych,
    Z niczym nieporównywalnych cierpień.
    Siły są tam mizerne,
    A życie szybko upływa.
  159. Tam, wśród zabiegów o zdrowie i długowieczność,
    W głodzie, zmęczeniu i znoju,
    Wśród snów i nieszczęść,
    W jałowych związkach z głupcami
  160. Życie przelatuje burzliwie i bez pożytku,
    Choć niełatwo uzyskać prawdziwe zrozumienie.
    Jak zatem wyzbyć się
    Nawykowego rozproszenia [umysłu]?
  161. Tam Mara usiłuje
    Strącić [istoty] w złe światy.
    Wiele tam fałszywych dróg,
    A zwątpienie niełatwo pokonać.
  162. Trudno znów zyskać pomyślne [ludzkie wcielenie],
    A pojawienie się Buddy to wielka rzadkość.
    Ciężko wznieść tamę na drodze rzeki kleśa.
    Niestety: strumień cierpień nie ma końca.
  163. Litość budzą istoty
    Unoszone [tym] strumieniem cierpień,
    Bo, znosząc wielkie niedole,
    Swych męczarni pojąć nie mogą.
  164. [Tam] niektórzy asceci wielokrotnie spłukują się wodą,
    By potem wchodzić w ogień.
    Mają się za szczęśliwych,
    Choć ich męki są ogromne.
  165. Istoty żyją tak, jakby
    Nie były gotowe na starość i śmierć.
    Okropne nieszczęścia spadają im na barki,
    A śmierć to największe z nieszczęść.
  166. Kiedy więc zdołam przynieść ulgę
    Istotom dręczonym ogniem cierpień?
    [Kiedy ugaszę go] deszczem szczęścia,
    Spadającym z obłoków mej zasługi?
  167. Gdy zgromadzę zasługę,
    Nie chwytając tego, [co] względne,
    Czy zdołam odsłonić prawdę o pustce
    Tym, których fałszywe poglądy bazują na względności?
Taki jest dziewiąty rozdział Bodhiczaria-awatara, zatytułowany Paramita mądrości.

Przypisy

1
Skt. Prajňâ
2
Paňjikâ, w. 179: „I [kontemplujący i zwykli ludzie] uważają, że iluzja, miraż, odzwierciedlenie miasta gandharw i inne przykłady (drstana), które wymienił Błogosławiony w sutrach, wyzbyte są rzeczywistej natury”.
3
Paňjikâ, w. 181: „nagromadzenie (skandha) i inne”.
4
Paňjikâ, w. 187: „W rzeczywistości ma ona inną formę bytu, niż wewnętrzny (anatara) aspekt umysłu, który jest [aspektem] poznającym (grahaka)”.
5
Tej linijki nie ma w tybetańskim przekładzie.
6
Geshe Kelsang Gyatso, Meaningful to Behold, w. 301: „Załóżmy, że istnieje pewien gatunek gryzoni, które zimą kąsają ludzi i zwierzęta. Jad ten nie działa natychmiast, lecz dopiero na wiosnę, więc człowiek może poczuć ukąszenie gryzonia, ale nie rozumieć, że jad wniknął w jego ciało. Z początkiem wiosny zaczyna odczuwać ból. Wie, że przyszła wiosna i przypomina sobie, że zimą ugryzł go gryzoń. Bazując na tych przesłankach, wyciągnie słuszny wniosek, że jad dostał się do jego ciała razem z ukąszeniem gryzonia”.
7
Zgodnie z Paňjikâ, w. 192, jako „inne warunki” rozumiemy zdolność przewidywania przyszłości oraz zdolności ponadzmysłowe, na przykład czytanie w myślach. W sporze tym chodzi o to, że jeśli w określonych warunkach umysł zdolny jest widzieć umysły innych ludzi, powinien widzieć również sam siebie.
8
Zgodnie z Paňjikâ, w. 200 ten słup zrobiony jest z drewna i poświęcony mantrami.
9
Zgodnie z Paňjikâ, w. 205 jako „podobne [nauki]” rozumie się nauki Kanady, znanego także jako Kaśjapa. Założył on szkołę Wajszeszika, podzielającą filozofię Nijaka. Nauczał, że świat zbudowany jest w całości z atomów.
10
W niektórych wydaniach „Bodhiczaria-awatary” kolejność wierszy została naruszona, i wiersze 44-46 wstawione są między 48 i 52, co narusza sens wywodu.
11
Paňjikâ, w. 208 „Aria Maudgalijajana, Aria Angulimała i inne”.
12
Zgodnie z Abhidharmakoszą istnieją dwa rodzaje niewiedzy: związane z kleśa i niezwiązane z kleśa.
13
Zgodnie z Paňjikâ, w. 209, pod pojęciem „ten lub ów” rozumie się albo Cztery Szlachetne Prawdy, które mogą być obiektem przywiązania, albo owoce medytacji o Czterech Szlachetnych Prawdach.
14
Tyb.(nyon.mongs), dosł.: „choroby”, „męki”, „zabrudzenia”, „paskudztwa”, „jady”, „trucizny”: niedobre dharmy lub niesprzyjające duchowemu doskonaleniu czynniki świadomości, które przeszkadzają w zrozumieniu prawdy i wywołują cierpienie. Choć w różnych odłamach buddyzmu przyjęte są różne klasyfikacje kleśa, zazwyczaj przyjmuje się podział na trzy typy: niewiedzę (skr. Moha, avidya: tyb. ma.rig.pa), pożądanie (skr. râga; tyb. dod.chags) i odraza (skr. dveşa; tyb. zhe.sdang). Ich pochodne to m.in..: duma (skr. mâna; tyb. nga.rgyal), zawiść (skr. irşya; tyb. phrag.dog), zwątpienie, lenistwo, niespokojna świadomość oraz fałszywe poglądy. Prawo karmy, które prowadzi do nowych egzystencji, działa tylko wtedy, gdy kleśa są obecne, zatem kleśa łącznie z karmą stanowią przyczynę sansary. Kleśa można wykorzenić, wypracowując przeciwstawne właściwości, np. rozmyślając o zgubnych następstwach działań pod wpływem kleśa. Kleśa przezwycięża się, mówiąc najogólniej, duchową praktyką.
15
Tyb.: „jak w garnku i tym podobnym”.
16
W tybetańskim przekładzie mówi się nie o stopie, lecz o ręce.
17
Tyb.: „ponieważ w kierunkach nie ma części, są one podobne do przestrzeni, zatem, atomy nie istnieją”.
18
Paňjikâ, w. 250: „tj. analiza i obiekt analizy”.
19
Paňjikâ, w. 251: „tj. poznanie i obiekt poznania”.
20
Według A.Berzin Bodhisattvacharya — avatara (tłum.z sanskrytu 2005; rozdz. IX, w. 127); guny — uniwersalne składniki: sattwa/przyjemność, radżas/ból i tamas/neutralność

mahajana.net