Zasady praktykowania zazen

Z języka japońskiego przełożył Hōjun

Przekład wykonany w ramach projektu Tłumaczenia Tekstów Dharmy – „Kumarajiva”

Ten utwór jest dostępny na warunkach licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Unported (CC BY-SA 3.0).

Od tłumacza

Autorem tekstu najprawdopodobniej jest mistrz chan Zhanglu Zongyi (jap. Chōro Sōsaku, daty narodzin i śmierci nieznane, przełom XI i XII w.) Zasady praktykowania zazen stanowią część tekstu pt. Czyste reguły ogrodów chan (chiń. Chanyuan qinggui, jap. Zen'en shingi), powstałego w latach 1101–1103. Czyste reguły ogrodów chan jest zbiorem zasad obowiązujących w klasztorach chan i jest obecnie najstarszym tekstem traktującym o tym zagadnieniu. W części opiera się on na znacznie wcześniejszym tekście pt. Czyste reguły Baizhanga (chiń. Baizhang qinggui, jap. Hyakujō shingi), którego autorem jest Baizhang Huaihai (jap. Hyakujō Ekai) (720–814), mistrz chan z okresu panowania dynastii Tang. Baizhang był trzecim patriarchą zen licząc od szóstego patriarchy Huinenga i tym samym ósmym spadkobiercą nauk licząc od Bodhidharmy. Był pierwszym, który stworzył i opracował szczegółowe zasady funkcjonowania klasztorów chan w Chinach.


Bodhisattwa ćwiczący się w Mądrości1) przede wszystkim powinien wzbudzić w sobie umysł Wielkiego Współczucia2) i złożyć Wielkie Ślubowanie [wyzwolenia wszystkich istot]3). Powinien praktykować z zapałem samādhi4) i ślubować przewieść [na brzeg nirwany]5) wszystkie istoty nie poszukując wyzwolenia jedynie dla siebie samego. Odrzuć wszelkie przywiązania i zatrzymaj wszelkie sprawy. Bądź jednym umysłem-i-ciałem. Pij i jedz w umiarkowanych ilościach — ani nazbyt dużo ani nazbyt mało. Zadbaj też o to, aby twój sen nie był ani za krótki ani za długi.

Do praktyki zazen [wybierz] spokojne miejsce. Rozłóż w nim grubą matę do siedzenia. Twa szata i pas powinny być luźne lecz starannie ułożone. Następnie usiądź w pozycji pełnego złożenia nóg6) — najpierw chwyć prawą stopę i połóż ją na lewym udzie [a następnie] lewą stopę na prawym udzie. Możesz również przyjąć pozycję połowicznego złożenia nóg7) — chwyć tylko lewą stopę kładąc ją na prawym udzie. Połóż teraz prawą dłoń na [podeszwie] lewej stopy, a następnie połóż lewą dłoń na wierzchniej części prawej dłoni, tak aby kciuki obydwu dłoni nieznacznie się stykały. Stopniowo prostuj swe ciało wyciągając je [lekko] do przodu. Wykonaj kilka ruchów na lewo i prawo aż twoje ciało znajdzie się we właściwej, wyprostowanej pozycji.

Nie odchylaj się ani na lewo ani na prawo, w przód ani w tył. [Wyciągnij] biodra i kręgosłup oraz czubek głowy tak, by się na sobie opierały i kształtem swym przypominały stupę8). Nie prostuj za bardzo ciała, by twój oddech nie był ściśnięty i nienaturalny. Uszy powinny znajdować się w jednej linii z ramionami, a nos w jednej linii z pępkiem. Język oprzyj o górne podniebienie. Wargi i zęby niech będą złączone. Oczy powinny być lekko otwarte tak, aby uniknąć poczucia senności i otępienia. Jeśli wejdziesz w samādhi jego moc będzie niezrównana.

Niegdyś żył pewien znamienity mnich, który zawsze wchodził w samādhi przy otwartych oczach. Również nie tak dawno Yuantong9), mistrz chan z klasztoru Fayunsi, karcił [tych, którzy trzymali] zamknięte oczy podczas zazen wyzywając ich od „demonów z jaskini Czarnej Góry”10). Tkwi w tych słowach głębokie znaczenie. Ci, którzy osiągnęli [Drogę] powinni o tym wiedzieć. Przyjąwszy właściwą pozycję ciała i zharmonizowawszy oddech uwolnij [wypychając do przodu] podbrzusze [wypuszczając z niego powietrze]. Nie myśl ani o dobru ani o złu. Kiedy pojawi się myśl, bądź jej świadom. Będąc jej świadom, ta [rychło] zniknie. Jeśli będziesz kontynuował w ten sposób i zapomnisz o wszelkich uwarunkowaniach staniesz się jednym [ze wszystkim]. Oto jest istota zazen.

Zazen jest bramą Dharmy spokoju i radości, ale wiele osób zapada na [różnego rodzaju] choroby, a dzieje się tak dlatego, że nienależycie troszczą się o własny umysł11). Jeśli we właściwy sposób pojmiesz to znaczenie, [będziesz miał poczucie, że] cztery wielkie elementy12) są lekkie i uspokojone, umysł jest świeży i wnikliwy, myśl właściwa i jasna13). Wypełniwszy umysł smakiem Dharmy będziesz czysty i radosny.

Jeśli już osiągnąłeś przebudzenie jesteś niczym smok panujący nad [żywiołem] wody14), niczym tygrys wstępujący na górę15). Jeśli jeszcze nie osiągnąłeś przebudzenia [jesteś jak ten co] na darmo [próbuje] rozniecić ogień wystawiając go na podmuch wiatru. Praktykuj jedynie w zgodzie z własnym umysłem. Ten cię nie zwiedzie.

Im dalej będziesz na Drodze tym częściej napotkasz demony16) — raz będziesz podążał w dobrym, raz w odwrotnym kierunku. Jeśli jednak urzeczywistnisz właściwą uważność, żadne z nich nie staną ci na przeszkodzie. Podobnie, Sutra Siurangama17), Wielkie wstrzymanie i wgląd Tiantai'a18) czy Znaczenie praktyki-i-przebudzenia Guīfēnga19) szczegółowo wyjaśniają [te] demoniczne czyny. Musisz [dobrze] poznać [dzięki ich lekturze] stany, na które wcześniej nie byłeś gotów.

Kiedy zakończysz zazen stopniowo poruszaj swym ciałem i wstań powoli, nie gwałtownie. Po tym jak opuścisz samādhi pośród wszystkich czynności [jakie wykonujesz], przez cały czas za pomocą zręcznych środków podtrzymuj i chroń moc tego stanu niczym matka opiekująca się swym niemowlęciem, a wówczas siła skupienia z łatwością dojrzeje.

[W praktyce zen] [przekroczenie] pojedynczej bramy samādhi jest najważniejszym, nie cierpiącym zwłoki zadaniem. Jeśli twój umysł nie będzie spoczywał spokojnie w zazen, w tym [kluczowym] momencie wpadniesz w pomieszanie. W związku z tym zostało powiedziane: „Aby odnaleźć perłę [leżącą na dnie morza], musisz [najpierw] uspokoić fale. Jeśli woda będzie wzburzona trudno będzie ją wyłowić”. [Jeśli] spokojna woda stanie się czysta i przejrzysta, klejnot umysłu sam naturalnie się ukaże. Dlatego w Sutrze Doskonałego Przebudzenia20) jest napisane: „Niczym niesplamiona i nieskazitelna mądrość pojawia się z samādhi”. W Sutrze Lotosu [natomiast]: „W odosobnionym miejscu skup swój umysł i spoczywaj w spokoju, niewzruszony na podobieństwo Góry Sumeru21)”.

Wiedz zatem, że aby przekroczyć to co zwykłe i przekroczyć to co święte konieczne jest spełnienie warunku, jakim jest spokój. Umieranie siedząc i umieranie stojąc zależy od mocy twojego samādhi. [Nawet jeśli] całe swe życie poświęcisz praktyce istnieje niebezpieczeństwo porażki. Cóż poczniesz, kiedy — odkładając na później [praktykę zazen] — przyjdzie ci stanąć twarzą w twarz z karmą? Dlatego przodkowie zwykli mawiać: „Kiedy nie ma mocy samādhi [nie pozostaje Ci nic innego jak] uniżenie skłonić się u wrót śmierci”. Ze spuszczonym wzrokiem powrócisz załamany, by jak wcześniej błądzić bez celu [w świecie narodzin-i-śmierci]. Mym głębokim pragnieniem jest, wszyscy moi współbracia zen, abyście recytowali ten tekst wielokrotnie22) i abyście osiągnęli prawdziwe przebudzenie, przynosząc pożytek zarówno sobie jak i innym istotom.


Przypisy

1
Skr. prajñā, chiń. bore, jap. hannya. Świadomość ostatecznej równości wszystkich zjawisk, przekraczająca wszelkie przeciwieństwa.
2
Skr. mahā-karuṇā; chiń. dabei xin, jap. daihi shin.
3
Skr. praṇidhi, chiń. hong shiyuan, jap. gu seigan.
4
Chiń. chanding, jap. zammai.
5
W nomenklaturze buddyjskiej często porównuje się nieskończony cykl narodzin i śmierci (skr. saṃsāra, chiń. lunhui, jap. rinne) do tego brzegu (skt. apāra, chiń. cian, jap. shigan), który przekraczając dosięgamy przeciwległego brzegu (skr. pāra, chiń. bi'an, jap. higan), co jest równoznaczne z osiągnięciem nirvāṇy.
6
Skr. padma-āsana, chiń. jie jiafu zuo, jap. kekka fuza. Potocznie nazywana również „pozycją pełnego lotosu”.
7
Chiń. banjia fuzuo, jap. hanka fuza. Potocznie nazywana również „pozycją pół-lotosu”.
8
Skr. stūpa, chiń. futu, jap. futo. Termin używany jest również w znaczeniu „budda”.
9
Chiń. Fayun Yuantong jap. Hōun Enzū (1027–1090).
10
Skr. kṛṣṇa-parvata, chiń. heishan, jap. kokuzan. Miejsce w samym środku Góry Sumeru, do którego nie dochodzi nigdy światło promieni słonecznych ani blask księżyca interpretowane również jako najniższy stan świadomości.
11
Zaniedbują wskazówki, na które należy zwrócić uwagę praktykując zazen.
12
Żywioł ziemi, wody, ognia i powietrza.
13
Chiń. zhengnian fenming, jap. shōnen bunmyō. Właściwa uwaga z jasnym wglądem będące rezultatem praktyki zazen podczaas której umysł doświadcza doskonałego spokoju i głębokiego wglądu.
14
Kiedy smok zetknie się z wodą jest w stanie użyć jej wszystkich możliwości. Może spowodować, że nagle zaczną zbierać się chmury, panować nad żywiołem wiatru i wywoływać burze, które wznoszą go do nieba. Por. Zapiski Błękitnej Skały (chiń. Biyan lu, jap. Hekigan roku), kōan ósmy („Brwi Cuiyana”).
15
Kiedy tygrys przebywa w górach posiada niewyobrażalną siłę. Staje się zwierzęciem pełnym majestatu, do którego nikt nie jest w stanie się zbliżyć. Por. Zapiski Błękitnej Skały (chiń. Biyan lu, jap. Hekigan roku), kōan ósmy („Brwi Cuyana”).
16
Skr. māra, chiń. mo, jap. ma. Termin ten dosłownie oznacza „niszczyć”, zabijać”. Māra jest władcą demonów szóstego nieba sfery pragnień. Zwyczajnie terminem tym określa się przeszkody na drodze do oświecenia.
17
Chiń. Shoulengyan Jing, jap. Shuryōgon kyō. Sutra, skierowana do Drdhamati, omawia technikę medytacyjną nazywaną Śūraṃgama i jej cudowne moce.
18
Tiantai Zhyi (jap. Tendai Chigi) (538–597). Założyciel szkoły tientai (jap. tendai) w Chinach. Zhiyi znany był m.in. z tego, że był pierwszym badaczem w historii chińskiego buddyzmu, który usystematyzował nauki buddyjskie, po to aby wyjaśnić rzekomo sprzeczne w nich doktryny. Uważany jest także za pierwszego, który w znacznym stopniu odszedł od tradycji indyjskiej tworząc typowo chiński charakter buddyzmu. Zostawił po sobie obszerne komentarze m.in. do Sutry Lotosu i jest autorem takich dzieł jak Wielkie wstrzymanie i wgląd (chiń. Mohe zhiguan, jap. Maha shikan) będący podstawowym tekstem omawiającym medytację w szkole tientai czy Sześć cudownych bram Dharmy (chiń. Liu miaofamen, jap. Oku myō hōmon).
19
Jap. Keihō. Monastyczny tytuł Zōngmì (jap. Shūmitsu) (780–841).
20
Chiń. Yuanjue jing, jap. Engakukyō. Chińska sutra, która została prawdopodobnie napisana na początku VIII w. n.e. Jest podzielona na dwanaście rozdziałów, które tworzą serię dialogów dotyczących praktyki medytacji. W tekście poruszone są takie zagadnienia jak znaczenie i przyczyna niewiedzy, natychmiastowe i stopniowe osiągnięcie przebudzenia czy wrodzona natura buddy. Sutra służyła rozwianiu tych wątpliwości pośród pierwszych adeptów szkoły chan. Tekst cieszył się dużą popularnością w szkole chan w okresie panowania dynastii Song a jego fragmenty często gościły w licznych antologiach z tamtego okresu. Cytowany fragment pochodzi z 8 rozdziału tej sutry pt. "Bodhisattwa Głos Postrzegania".
21
Skr. Sumeru-kūṭa, chiń. Xumi shan, jap. Shumi sen. Według kosmologii buddyjskiej, olbrzymia góra stanowiąca środek wszechświata. Cytowany fragment pochodzi z 14 rozdziału "Sutry Lotosu" pt. "Łatwość w praktyce".
22
Dosłownie: „trzykrotnie”.

Tłumaczenia tekstów Dharmy – „Kumurajiva”